2.2. Arabgir KTC şubesi
Yoğunluklu olarak Atman aşiretinin bulunduğu Malatya Arabgir’den “Arabgir aşiret reisi Battal Efendizade Hulusi Bey” tarafından Cemiyet merkezin gönderilen telgrafta, Arabgir’de KTC’nin şubesinin açılması için cemiyetin program ve nizamnamenin süratle gönderilmesi talep edilerek bu konuya dair daha önce göndermiş oldukları telgraflarına da cevap alamadıklarını ve yüce iradelerinin fermanını beklediklerini bildiriyorlar.[1] Kurdistan dergisinin 10. sayısında sözkonusu telgraf ve şubenin kuruluşuyla ilgili şöyle bir açıklamada bulunulmuştur: “Arabgir Kürdistan eşrafından ve Atman aşireti reisi Battal Beyzade Hulusi Bey Efendi tarafından Kürdistan Teali Cemiyeti şubesi açılmış ve adı geçen Mir’in başkanlığında idare heyeti teşekkül etmiştir.”[2]
2.3. Elazığ KTC şubesi
KTC şubeleri arasında en erken kurulan şubelerden biri de, Elazığ (Eleziz) ya da eski söylemle Mamüratülaziz şubesidir. Bu şube, Abdullah Cevdet’in Palo’lu ilk hanımından olan oğlu Mehmed Abdullah Cevdet başkanlığında kurulmuştur. Mehmed Cevdet, daha Elazığ’da görevli olarak çalışırken 1909’un sonlarına doğru Seda adıyla bir dergi çıkarır. Seda dergisi, 9 Teşrinisani 1325-R (22 Kasım 1909) tarihinde yayın hayatına başlamış, sahibi ve müdürü Mehmed Abdullah Cevdet ve başmuharriri de İdris Ulvi’dir. Seda dergisinin toplam kaç sayı yayımlandığını bilmiyoruz ancak elimizde 1. ve 2. sayıları mevcuttur.
Mehmed Cevdet, Kürt siyasetçi, entelektüel, yayıncı, çevirmen ve yazarlardan Dr. Abdullah Cevdet’in oğludur. Abdullah Cevdet, Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlarda aldığı yenilgiden sonra, Kürd ve Kürdistan meselesiyle daha yakından ilgilenmiş ve 1913 yılında Hêvî Talebe Cemiyeti’ne bağlı olarak yayımlanan Rojî Kurd ve daha sonra Hetawî Kurd dergilerinde yazıları yayımlanmıştır. O dönem çok tartışılan ve revaçta olan “ittihad-i Osmani” fikrine ve buna bağlı olarak “unsurların birliği” tartışmasına, bugün de solcuların “halkların kardeşliği” ve İslami çevrelerin de “ümmetin birliği” olarak sloganlaştırdıkları flu yaklaşımlara, Hetawî Kurd (Kürd Güneşi) dergisinde çok kısa ve öz olarak şöyle bir cevap vermişti “Unsurların (halkların) birliği, menfaatlerin birliğinden ibarettir.”[3]
Abdullah Cevdet, Osmanlı İmparatorluğunun resmen sonunu getiren Birinci Dünya Savaşı’nın bitiminden hemen sonra, 17 Aralık 1918’de kurulan Kürdistan Teali Cemiyeti (KTC)’nin üyesi ve aynı zamanda Kürt Neşri Maarif Cemiyeti (KNMC)’nin de kurucularından[4] biri olmuştur. Sahibi olduğu İçtihat Evi, birçok Kürd aydın ve siyasetçisinin uğrak yeri ve Kürdlerle ilgili birçok toplantı ve istişarenin de ana mekanı olmuştur. Dr. M. Şükrü Hanioğlu, “Abdullah Cevdet’in mütareke döneminde Kürt milliyetçileri arasında Batı ile ilişkilerin geliştirilmesi ve Wilson ilkelerinin uygulanması ile Batı desteğinde kurulacak bir “Kürdistan” düşüncesinin önemli savunucularından biri olduğunu”[5] belirtmektedir.
Tekrar cemiyetin Elazığ şubesinin kuruluşuna dönersek, KTC’nin “Mamüratülaziz” şubesinin kuruluşuna dair ilan, cemiyetin yayın organlarından biri olan Kurdistan dergisinde şöyle yayımlanmıştır:
“Mamüratülaziz:
22.02.35 (1335) tarihli tahrirat-ı âliyeleri eyad-i [elden almak] ihtirame alındı. Mukaddimen arz edildiği vechiyle şube teşkil edilmiştir. Ba’de izin [izin sonrası] emri âlilerine müheyya [hazır halde] bulunduğumuzu arz eyleriz.
Elaziz Kürdistan Teali Cemiyeti
Şube-i merkeziyesi reisi
Mehmed Cevdet”[6]
T. Z. Tunaya göre, KTC Elaziz şubesi, “22 Şubat 1922 yılında kurulmuştur.”[7] Ancak bu belirtilen tarihte hata olması gerekir, çünkü belirtilen tarihte KTC şubeleriyle birlikte kapatılmıştır. Yukarıda Kurdistan dergisinde yayımlanan ilandan da anlaşılacağı üzere KTC Elazığ şubesi, 22.02.1335 kurulmamıştır. Belirtilen tarih Rumi takvime göre verilmiş ve Miladi takvimde karşılığı 21 Nisan 1919 tarihine tekabül ediyor. T. Z. Tunaya’nın verdiği tarihin yanlışlığı, cemiyetin kuruluş ilanı verilen Kurdistan dergisinin 8. sayısının yayın tarihinden de anlaşılmaktadır; adı geçen derginin 8. sayısı 21 Mayıs 1335 (R) tarihinde yayınlanmıştır ve bu tarih de Miladi takvime çevrildiğinde “21 Mayıs 1919” tarihine tekabül ediyor. Bu durumda, diyebiliriz ki KTC Elazığ şubesi, İstanbul merkez şubenin kuruluşundan 3 ay 4 gün sonra kurulmuştur.
Elazığ’da Kürdistan Teali Cemiyeti Elazığ ve Arabgir şubelerinin kurulmasından sonra, cemiyete yakın bir yayın organı olan Kurdistan mecmuasında “Milli Tezahürat” başlığı altında yayımlanan teşekkür yazısında şöyle denilmektedir: “Kürdistan’ın her sahasında milletimize ulaşabilmek için yiğitçe hamiyet sesine karşı evet demek, temiz ve pak vazifeyi ifa etmekle beraber, mezkur nida (çağırı)nın yankılanan sesini temin etmek ümidiyle milli hayatın metanet ve milli mefkurenin (ülkünün) şehâmetine delalet eden tebliğleri almak ve samimi bir kalple “Kürd aydın ve eşrafı” arasında mühim bir mevkii elde etmiş olan değerli zevatı okuyucusuna arzetmek ve bu zevat arasında bilhassa Mehmed Cevdet ve Hulusi Beylerin milli teşebbüslerini kemali ihtiramla tebrik eder ve diğer eşraf ve münvverlerimize güzel birer örnek olmasını bekleriz. Münevver ve müteşebbislerimizin arzularına binaen fuzuli olarak “Kurdistan” mecmuasının 7ci nüshasında “Kürdistan Teali Cemiyeti” nizamnamesi neşredildi. Daha sonra “Kürdistan” ve Kürdlüğe hizmetçi muhterem zevatın her türlü emir ve fikirlerine açık olmak üzere Kurdistan mecmuası amade ve hazır bulunuyor.”[8]
(Devam edecek.)
[1] Kurdistan, Sayı: 8, Necm-i İstikbal Matbaası, Pencşenbe, 29 Mayıs 1335 (29 Mayıs 1919)
[2] Kurdistan, Sayı: 10, Necm-i İstikbal Matbaası, 30 Haziran 1335 (30 Haziran 1919)
[3] Hetawî Kurd, Sayı: 1, 13 Teşrin-i Evvel 1329 (26 Ekim 1913)
[4] Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siaysal Partiler, Cilt 2 Mütareke Dönemi, İletişim Yayınları, 4. Baskı, 2010, s. 224
[5] Dr. M. Şükrü Hanioğlu, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, 1981, s. 320
[6] Kurdistan, aded: 8, Necm-i İstikbal Matbaası, Pencşenbe, 29 Mayıs 1335 (29 Mayıs 1919)
[7] Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt 2, Mütareke Dönemi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010, Dipnot 14, s. 201
[8] Kurdistan, Sayı: 8, Necm-i İstikbal Matbaası, Pencşenbe, 29 Mayıs 1335 (29 Mayıs 1919)