Birêz Yusuf Zîya Döger di 23yê Sibatê de, di derheqê gotina Mamoste Beşîkcî ya li ser zimanê kurdî û bişaftina Kurdan de nivîseke rexneyî nivisand û di malpera Nerinaazad de da weşandin. (https://www.nerinaazad.org/tr/columnists/yusuf-ziya-doger/ismail-besikcinin-sosyolojik-yanilgisi). Birêz Döger di vê nivîsê de dibêje Mamoste Beşîkcî sosyolojîya Kurdan nizane. Ji bo ku Mamoste dibêje li ser bişaftina kurdan dewleta Tirk pir bi plan, zanîn û biryar e. Lê mixabin Kurd li xwe ne haydar in, hay ji xwe nînin. Kurda li hember bişaftina Tirkan xwe ne parastine, an jî kêm parastine. Îro li kolan û malên Kurdan di dewsa zimanê kurdî de bi tirkî dipeyivin. Zimanê kurdî di xetereke pir mezinde ye.
Birêz Döger van gotinan şîrove dike û dibêje haya Beşîkcî ji sosyolojiya Kurdan tune ye. Lê, dibêje gotina Mamoste piştî dema 1980yî rast e û berî 1980yî ne rast e. Dewlet berî salên 1980yî li gunda neketiye nav jiyana Kurdan a rojane. Gundiyan dûrî dewletê jîyana xwe meşandine. Piştî 1980yî elektrîk hate gundan û paşê jî televizyonê li ser Kurdan tesîreke mezin kir û Kurdên li gunda fêrî zimanê tirkî bûn. Lê berî 1980yî dewleta Tirk bi ser neket. Ji bo ku têkilî bi gunda re kêm bû.
Rast e, piştî ku elektrîk û televizyon ketin jiyana Kurdan, zarokên gundî hîn zêde fêrî zimanê tirkî bûn. Lê rastîyek jî ew e ku bajarên Kurdistanê jî li ser Kurdistanê tên hesibandin. Di van bajaran de gelek Kurd dijîn. Li gelek bajarên Kurdistanê bişaftin di salên 1930an de bi zext û zorê pêk hatiye. Sirgûna Kurdan û qedexekirina zimanê kurdî, dibistan, eskerî û hwd. Di salên 1930an de bişaftina Kurdan hate projekirin û roj bi roj zêde bû. Peyivîna bi zimanê kurdî qedexe kirin. Zarokên Kurda xeynî çend bajaran li gelek bajarên Kurdistanê bi tirki dipeyivîn. Ne tenê zarok, li van bajaran ( Amed, Ruha, Wan, Bedlîs, Semsûr, Elezîz, Meletî, Dêrsim, Qers) ticaret, jiyana rojane bi tirkî dom dikir. Li gelek bajarên Kurdistanê, bajariyan bi çavê kêmî li Kurdan û li zimanê kurdî dinêrtin. Bajariyan xwe wekî Tirk dihesibandin û gundî Kurd didîtin, qerfê xwe bi wan dikirin.
Eger dagirker û gel rastî hev nehatine û gel di jiyana xwe ya nawxwe de jiyaye û zimanê xwe, çanda xwe wenda nekiriye ew nayê wê wateyê ku Kurda li hember dagirkeran bi zanetî xwe parastine. Dema gel rastî sîyasetak êrişkerî hat û xwe parast ew parastinek bi zanetîye. Na, eger têkilî bi tu derê re nebûye, gel wek xwe maye ev tiştekî din e. Beşîkcî qala parastina bi zanetî dike.
Birêz Döger dibêje, salên 1970yî xortên Kurdan bi zimanê tirkî siyaset domandin. Rast e, nivîsên wan, belavokên wan bi tirkî bûn. Ev yek ji bo Kurdan kêmasîyek gelek mezin bû. Dikaribûn bi kurdî binivîsandına û zimanê kurdî pêş de bibirana. Mixabin ew nebû. Her rêxistin li ser doza Kurd û Kurdistanê ava bûbe jî bi îdeolojîya sosyalîzmê û bi îdeolojîya îslamîyetiyê pêş xwe nerîn. Netewetî wekî tiştekî şermî dihate qebûlkirin. Qiymeta zimanê kurdî nehate fêmkirin. Mixabin sîyaseta wan a rojan ne li ser rastîyên Kurd û Kurdistanê bûn. Ew çewtîya wê demê îro jî tengasîyeke mezin xistiye nav doza Kurd û Kurdistanê. Lê gotina “Siyastên Kurdan zimanê tirkî li Kurdistanê bilind kirin” neheqîyeke mezin e. Meriv dikare bibêje siyastên 1970an bajariyên ku bi çavekî kêmasî li gundiyan dinihêrtin û xwe wekî Tirk qebûl dikirin guhertin, li kurdîtiya xwe vegerandin. Bajariyan êdî nedikarî li gundiyan zulm û heqeratê bikin. Ev jî rastîyek e û nayê gotin. Ev mijar di pirtûka min a ku di weşanxana İletişimê de bi navê “Parçası, Tanığı, Mahkumu, Sürgünü Oldum” hate çapkirin de kûr û fire hatiye şîrovekirin.
Birêz Döger dibêje “Heta deh saliya xwe û di sala 1976an de ez çûm dibistana herêmî ya bi razanî min yek herfek bi tirkî nezanîbû”. Bê guman ew dibistana herêmî ya bi razanî ya ku birêz Döger qal dike, mekanîzmayeke dewletê ya li Kurdistanê ji bo zarokên Kurda ji koka wan biqetînin e. Û ew proje ne wê rojê, ji gelek berî de di sala 1962an de amade kiribûn. Ew mekanizma berî destpêkirina dibistana Birêz Döger dixebitî. Gelek zarokên Kurda bi nezanî û belkî ji bê îmkanî çûn wan dibistanan.
Birêz Döger dibêje, “ Mamoste Beşîkcî ji bo ku ne ji herêmî ye (ne Kurd e) van rastiyana nabîne.” Ka kî dikare nîşanî me bide ku kesên herêmî ji Beşîkcî zêdetir van rastiyan dîtine û Kurdan bi rêxistinî li hemberî sîyaseta bişaftina dewletê berxwedaneke cidî dane? Mînak; me bi zanetî zarokên xwe şandin dibistanên tirkî. Zarokên me bi salan sonda Tirkbûnê xwendin. Çend hezar Kurd li hemberî sîyaseta dewletê derketin? Çend Kurdan li malê zarokên xwe fêrî nivîsandin û xwendina kurdî kirin? Belkî çend kes. Lê bi milyonan Kurd bêdeng man û vê mijarê ji xwe re nekirin kul û derd.
Birêz Döger di nivîsa xwe de bi vê gotina xwe neheqiyeke mezin li Mamoste Beşîkcî dike ku birastî gelek Kurd pê diêşin. Dibêje; “Gerek bête diyarkirin ku çavên ji der ve yên li ser Kurda xebatê dikin astengan dixin ber me, ji bo ku em nikaribin bi rastî tehlîla xwe bikin.” Ev gotin tê wê wateyê ku wek bi biyanîyan em tên xapandin. Ev gotin ji bo Mamoste ne di cî de ye û li Beşîkcî neheqiyeke mezin e. Bi hezaran xwendevanên Kurd bi nivîsên Mamoste xwe naskirine. Kurdên ne xwende bin jî di bin tesîra şewqa ji fikrên Beşîkcî tên weşandin de kurdîtiya xwe nasîn. Beşîkcî ne dûr û derveyî Kurda ye, ew, ji bo ên ku Mamoste dinasin, di navenda mêjiyê kurdayetiyê de ye.
Îro bi dehan, bi sedan ronakbîrên Kurd li welat, li derveyî welat li ser zimanê Kurdî dixebitin. Ev xebateke gelek pîroz e. Xwendevan kêm bin jî gelek nivîskarên Kurdan çîrok, roman û helbestan bi kurdî dinivisînin. Lê belê axaftina zimanê tirkî li bajaran û li gundan di dinav gelê Kurd de gelek zêde bûye. Îro êdî ne muhîm e bê ev kêmasî di kîjan salê de destpêkirîye. Bi milyonan Kurd li metropolan dijîn. Çend deh salên pêş me zarokên wan wê nebêjin em Kurd in. Li Kurdistanê bi kurdî axaftin roj bi roj kêm dibe. Mamoste Beşîkcî bi ser me de diqîre ku em bi xwe ve werin û hay ji xwe hebin. Birêz Döger di nivîsa xwe de, di gelek ciyan de maf daye mamoste û rûmeta wî bilind kiriye, lê cardin jî ev gotinên Mamoste ji xwe re kiriye derd. Bo çi?
Bimînin di xweşiyê de. 05.03.2019