Şêlikê dewe de kar û barê serre

Çi wext ke heyatê seyidwanî û koçbereya mêrdiman bedilyaya, çi wext ke koma seyidwan û arêkerdoxan bîyê wayîrê ca, ware û dewan, şêlikê dewe dest pêkerdo û o rojgar ra resayo heta eyro. Nê tarîxê derg û dilayî mîyan de, qismêko zaf vêşî yê heyatê mêrdiman, bi kirrical (kerjal) û kar û barê dewe vêyarto. Heyatê dewe de, qîmetê zemanê kilmî ehende çinî yo, wext, bi aşm (meng), serr û hedîseyanê mihîman pêmawîyeno. Kirrical û kar û barê dewe mîyan de, wext, ehende lez vêyartênê ke ma nêdînê senî rojî bînê şewî û şewî bînê rojî. Nê wextî mîyan de, ferhengêko zengîn ê şêlikê dewe peyda bîyo.

Cayo ke bingeyê ziwanê ma yê şîrînî ameyo pawitene zî, dewê welatê ma yî. Eyro, şehîran de, hem ziwanê ma kewto binê hukm û zixtê ziwanê serdestî û hem zî gelek vate û kelîmeyê orjînal yê heyatê dewan benê vinî. Çimkî heta verê 30-40 serran zî, vêşaneyê nifûsê welatê ma dewan de bî. Labelê eyro nizdî %80ê nifûsê şarê ma, şehîran de nişenê ro. Nê vate û mefhûmê ferhengê ziwan û şêlikê dewan, bi henzaran serran mîyan ra nesilyayî û resayê rojê ma. Seba ke nê vate û kelîmeyê kehen ê şêlikê dewe bêrê qeydkerdiş, ma vîr ra nêşorê û nêbê vinî, mi waşt ke bi metodêko winasarên nuştiş û qeydkerdişê înan biceribna.

  1. Weyekerdişê pes û dewaran

Heta demeyê nizdî, vêşaneyê şêlik û debara welatê ma weyekerdişê pes, dewar û ramitene ser o bî. Welatê ma de axleben hîrê bêjê (çeşîdê) komê heywanan yenê weyekerdiş; pes, dewar û heywanê bargirî. Bêjê pesî de; biz û meyî (mêşna) weye benê. Pesê yabanî yê ke xoser koyan a manenê zî estî, înan ra vajyeno peskovî. Heywanê ke keye de benê weye, înan ra zî vanê heywanê keyî yan zî destî. Welatê ma de bêjê dewarî ra; ga, manga, conega weye benê. Bêjê heywanê bargirî ra zî; her, mankere, estor, mayîne, qantir û deveyî weye benê.

Pes (pez), zafhumarîya heywananê sey biz û meyan (mêşna) ra vanê pes. Eger davîst teneyê ra vêşî biz û mêşneyî bêrê pê hete tira vanê birr û ey ra hîna vêşêr bêrê pê hete tira vanê bol. Ê kesê ke bolê pesî benê çere û wayîrey pê kenê, înan ra vajyeno şiwane. Pes, heywano di sim o, mişore (gewîş) keno û pişkulî fîneno teber. Zimistanî keye de bi velg û simerî reyde beno weye û hamnanî zî bi çereyê koy û yabanî beno weye.

Cinsê nerî yê bize ra vanê kel. Kel, bizêko nerî yo 2 serre yo. Kelo ke bîyo hîrê serre, tira vanê kelo yewbirî. Yew bize kel boro yan zî bêro keldayîş, zîyena. Zêyê bize ra vanê bizêk. Bizêk yan zî kavirê ke erey bîyê, seba ke bi game û saete maya xo nêlewê, layî yew çûlika darênî ra girê danê û dekenê mîyanê fekê înan, enê ra vatê lewtik. Bizêka makî ya yewserra ra vanê tûşke û bizêkê nerî yê yew serrî ra vanê kelîce. Biza ke zêyê xo yê verênî bîyara, tira vanê kêre û biza ke zêyê didine bîyara tira vanê kêrbize. Kultirê heywan weyekerdişê ma kirdan de, keldayîşê bizan yan zî berandayîşê meyan, bi yew seremonî reyde beno ke tira vanê wextê kelveradayîşî yan zî wextê beranveradayîşî. Verê ke kel yan zî beran veradê mîyanê bolî, kelî, di aşmî verê coy bolî ra abirnaynê. Weş weye kerdê, mûyê ey nêbirnaynê û verê ke dekê mîyanê bolî, bi hîrê-çar bêjî rengî xemilnaynê, henarê wurdêlekî kerdê qul û qoçandê înan ra vîyarnaynê.

Cinsê nerî yê mey (mêşna) ra vanê beran. Mêşnaya ke beran boro zîyena û zêyê mêşna ra vanê kavir yan zî verrek. Mêşnaya 2 serre ra vanê belendîre. Kavirê yew serre ra vanê hogeç. Faydeyê weyekerdişê pesî, tena şit û goştê înan nîyo, pirçê înan zî zaf fayde dano ma. Ma pirçê bize ra vanê û pirçê mêşna ra zî vanê peşim. Yew serre ra ray mû û peşmê pesî, bi yew bêj meqesî qesnenê ke ey ra vatê hevring. Mû, peşim û pemeyî rêsenê kenê hevdîya û 2-3 hevdîyan pêra mûnenê kenê rişte. Mûyê bize û peşmê mêşna ra; palas, resne, ciwal, xeyşa, heqîbe, kûlav, qumaş, tewre/tûrik, bêlçek/binpîzik, arozî, zêlî, giwend û hewsar virazîyenê. Aleto ke pê palas, ciwal û qumaşê rêsênî viraştê, ey ra vatê tevne. Livîna keyî zî peşmî ra virazenê. Hewsarê heywanê barî zî peşm û mû ra virazenê. Qismê hewsarî yo ke pirnos/pozik ra şona pey goşan, tira vanê serkele. Hewsar û serkele pêra girêdîyenê. Seke bawkalan vato: mêrdim bi vatene yeno girêdayîş û heywan bi hewsar yeno girêdayîş. Mû û peşim,  bi rêşta rêsîyeno û goreyê armanca xo, barî yan zî qalind rêsîyeno. Ê ke rêşta rêsenê, înan ra vanê rêştarês. Yew guda gilover a rêsteyê mû  û peşmî ra vanê ginda. Rêsê peşmî tena nêbeno ginda, sey gaje zî pêro pêşenê. Rêsê peşm û mûyî ra resne û giwend zî virazenê. Sereyê resnî de, seba bar şidênayîşî darêko çonqalin pa kenê ke ey ra vanê gasar. Eger resne kilm û barî bo, ey ra vanê giwend.

Ê hostayê ke rêsê peşm û mûyî ra palas, ciwal û qumaşê rêsinî virazê înan ra vanê mazman yan zî çûlag. Peşm û peme, bi rêşta û dûlavî reyde ameynê rêstiş. Nazûg, kemon (kuman), meqleb û destik her yew parçeyêk dûlavî bî û destik cayê tebîştişê çerxê dûlavî yo. Wexto ke peme û rêsî ra qumaş viraştênê, qumaş gemar û qilêrin bînê û rengê ey bedilyaynê. Seba ke ê qumaşî rayna sipî bikê, qesarî kerdê. Qesarî, kar û awayê sipîkerdişê qumaşî yo.

Pes, zimistanî axur de û hamnanî zî teberê keyî de, giwer de maneno. Zimistanî pes bi simer û velg û vaşê wişkî weye beno. Simer mereke de pêser beno û velg zî kene dêze. Mîyanê keyî ra bero ke cor de tiro şirê mereke, ewcay ra vanê xepenge. Pesî kurrne de êm kenê û dewarî zî are de êm kenê. Giwer, teber ra cayê mexelbîyena pes û dewaran o. Eger dorûverê cayê mexelbîyena pesî, bi dar û çaran bêro perçînkerdiş, ewcay ra vanê gewe. Ke wesarî biney hewa bî germ, beno wextê waran, wayîrê pes û dewarî şonê warey. Cayê waran daîmî nîyo, cayê wareyê wesarî, wareyê hamnanî û wareyê payîzî bedilyenê. Eger dewe ra dûrî, yaban de seba hêwiryayîşê pes û şiwanî, yew çimeyê banî virazyawo ewcay ra vanê gome. Yaban a û ware de cayo ke pes bêro dotiş, vanê bere û ê ke şorê pesî bidoşê înan ra zî vanê bêrî yan zî bêrîwan. Wexto ke pes ware de û yaban a bimano, nêmey şewe û henda saetêk pes wariznenê çere, nê çerî ra vanê şevîne. Eger pesê koçerê şarê xerîbî, milkê yew dewe mîyan ra vêro û yan zî demey ewcayan a biçerê, înan ra heqêk gêrîyeno ke tira vanê fekçere. Hamnanî deştê welatê ma benê germ û çereyê ewcayan zî kemîyenê. Şarê hetê deştey, hamnanî seba çerênayîşê pesê xo şînê koyanê corênan, şînê ver bi çereyê koyan, şînê koçere. Nê sebebî ra înan ra vanê koçer.

Bêjê dewaran ra manga, serre de rayêk zêyena. Ma zêyê manga ra vanê golik. Ê ke golikan benê çere, ci ra vanê golikwan. Koma dewarê girdî ra vanê naxir û ê ke naxirî pawenê înan ra zî vanê gawan. Golika makî ya ke bîya 3 serre, tira vanê nogine (naîle, naleke). Nogine êdî ameya wextê gadayene. Nogina ke ga boro û ga tebîşo, bena awra. Golikê nerî yê 3 serrî ra zî vanê vîştira. Welatê ma de axlebe gayê cite yenê xesênayîş. Vîştirayo ke ameyo xes, cira vanê paronge. Dewarî bi vaş û simer weye benê û rêxe kenê.

Pes û dewar, seba goşt û qatix û ticaretî weye benê. Mehsulê ke şitî ra peyda benê, pêrin pîya ra vajyeno qatix. Bêjê qatixî nê yî; şit, mast, tomast, qeymax (tow), do, rûweno kele, toraq, terrne û penîr. Şito xam parzûn kenê, girênenê, amên (havên) kenê û beno mast. Mast, dekenê meşke, awe kenê ser, nîrenê û beno do. Meşka wurdî ya bizêkan ra vanê aşîre. Meşke de, her yew cayê lingan ra vanê hengile û her yew meşke de çar hengileyî estî. Meşka ke tenîya riwenê keyî dekenê mîyan, aye ra vanê hîze. Meşka ke tede toraq nanê pa û wedarenê, aye ra vanê avrênce.  Do nanê adirî ser, girênenê, qesyeno û beno toraq. Wexto ke doyî bi hemtî reyde bigirênê, beno gêrmî ke ez bi xo tira zaf hes kena. Awa mastî û agozê toraqî ra vanê şijî. Şijîya penîrî nanê adirî ser, qesiyena û bena sey toraqî ke ey ra vanê lorik. Toraq ke sol bikê û bikê wişk, ey ra vanê terrne. Wexto ke qatixo teze çinî bo, her yew guda terrnî kenê wurdî û awe de vilêşnenê tira do û sewbî weran virazenê. Hebeyê wurdî yê terrnî ke bin de manenê înan ra vanê pisêtikî. Terrne ke zimistanî kerd parçeparçe, eger toraqo solin wişk bikê û wişkê ey zî bikiwîyê bikê wurdî ey ra vanê tozik.

Heywanê bargêrîye; welatê ma de her, mankere, estor, mayîne, qantir û deve seba barwegirotene yenê weyekerdiş. Nê bêj heywanan ra vanê heywanê bargêrîye. Axlebê heywananê bargêrîye, yew sim î. Zêyê mankere ra vanê kurî, zêyê mayîne ra vanê cana û zêyê qantir ra vanê qantirleyîr. Kome yan zî naxirê heywananê barî ra vanê êxle. Estorî di bêjî yê; estorê barî û estorê weniştişî. O ke estorî wenişte yo û estor dano xar, ey ra vanê espar. Heywanê bargêrî, bi vaş û simer û cew weye benê û sil kenê.

Heywanê ke ameyê barkerdiş, înan rê yew cil derzenê û verê înan bonderê cilî kenê ke wenayîşê barî de xuy nêkê. Heywanê barkêşîyê ke cil (kurtan) nanê ser, seba ke mîyaneyê înan birîn (dirbetin) nêbo, binê cilî de yew girîşo qalind û nerm nanê ro ke cira vanê verpaştî (berpaştî). Her yew heywan goreyê qewetê xo bar beno. Eger barê ey êzim û çar û velg û vaş bo; di bendikey û yew serbar nanê piro. Her yew cemaya barî ya ke veracê kişte ser nanê piro, ey ra vanê bendike. Gerek giraneya wurdî bendikeyê veracê, henda yewbînî bibê. Qismê barê ko wurdî bendikan ser o nanê piro, ey ra vanê serbar. Seba bar wenayîşî, di resneyî lazim î; yew resne pê bendikey girêdîyenê û resneyo bîn zî pê bar şidênenê. Resneyo ke pê bar bişêdênê, sereyê ey de yew daro çonqalin esto ke ci ra vanê gasar. Sereyê resnî yê hetê gasarî ser, nizdî mîtroyêk pehn virazenê ke nê qismî ra vajyeno binpîzik. Eger bi resnî pawa gasar çinî bo, sereyê resnî kenê di qat û girya kenê ke enê ra vanê hoke. Wextê rayîr şîyayîşî de ke bar sist bo, resneyê barî bi yew darikê qasidî yê 20-30cm derg yeno tadayîş ke ey ra vanê pêçe. Eger barê heywanî, yew hete ser çewt bibo, vanê bar bîyo takêş. Cayo ke tede zaf barî bêrê wenayîş û ronayîş, ewcayî ra vanê barxane.

  1. Wextê ramitene (karitene) û ciwênan

Coxrafya ke ma eyro ser o ciwiyenê, yanî welatê ma de tarîxê erd ramitişî, nizdî 9-10 henzarî serran ra ver dest pêkerdo. Yew serre de çar mewsîmî estî: Wesar, hamnan, payîz û zimistan. Dewe de, kar û barê serre, goreyê demeyê serre, goreyê îklim û hewayê mewsîman vuryeno (bedilyeno). Serra ke vewre û varan kemî bivaro, xezîneyê binê erdî nêdebê û çimeyê awe biçikî yan zî bibê zuwa, a serre ra vajîyeno serra kemawîye. Serra ke awe kemî bibo, a serre beno wişkayî. Serra ke bî wişkayî, ber û mehsulê serre zî kemî benê, hetê mehsuldayîşî ra zî na serre ra vanê wişkeserre. Serra ke wişkayî bo, ramite û vaş û dar û berê mêwan zî beno kemî.

Goreyê îklimê (hewayê) ca û welatan, erd û hêgayanê ê cayan de xele, cew, mercû, kişne, coleke, ceweke, gilgil yan zî yewna bêj toxim yeno ramitene (karitene). Goreyê îklimê welatê ma karê citêrî û ramitişî, her wext nêbeno. Erd-hêga, yan payîzî yan zî wesarî yeno ramitiş. Qandê ke erd biramîyo, gerek zirî dekewo erd. Erdo ke wesarî bêro ramitene ci ra vanê wesare û erdo ke payîzî bêro ramitene ci ra vanê payîze. Erdo ke awe serbikewo û bêro awdayîş, cira vanê erdo awî. Hêgayo ke mîyan de aw û awzêmî bibê, cayê nizdî awe de vaş û bencire vejîyeno, erd gêno û ewca nêramîyeno, ewcayî ra van şel besto. Cita payîzî ya ke verê varayîşê varanî yanî wexto ke erd ziwa yo bêro ramitiş, ci ra vanê xebare. Cita payîzî ya ke varayîşê varanî ra pey bibo, ci ra vanê xilale. Cita ke ver bi peynîya payîzî û sereyê zimistanî de bibo, cira vanê nîro sîya. Demeyo ke erd (hêga) yeno ramitiş, ê demî ra vanê wextê ramitişî û demê ke mehsulê erdî bêro pêserkerdiş, ê demê ra zî vanê wextê wedarnayîşî. Seke bawkalanê ma vato: Kê çiçî ramit, ey hewa danê.

Erdo ke ramenê cira vanê hêga. Hêgayo ke yew serre nêramîyo, biarisyo ci ra vanê filhan yan zî şûv. Hêgayo ke verê coy nêameyo ramitiş, newe ramîyeno, ci ra vanê bûre yan zî beyar. Erdo bûre, di sirsî danê piro, sirsîya verêne ra vanê kerabe. Wexto ke hêga cite kenê, seba ke cayê toxim eyştişî dîyar bibo, gayî rew nêbetilîyê û ramitiş de asaney bibo, bi xetan reyde sede bi sede û hevlege bi hevlege, cayê erdo ke yeno ramitiş dîyar kenê. Keso ke karê ramitişê erdî biko, cira vanê citêr û karê ramitişê yew rojî ra vanê citêrêk. Erdo ke cite bîyo û ameyo ramitiş, cira vanê ramite. Wextê ramitişê hêgay de, cayo ke nêkewo sirsî ver û cite nêbo, ewcay ra vanê fele. Verê îcadbîyayîşê motor û tiraxtore, erd bi hengazî (hangaje, halet) ameynê ramitiş. Hengazî, bi des-diwyes parçan a virazyawa.

Birke (şûrik), qismê esasî yê hengazî yo, wurdî sereyê ey nizdî 120o tersê yewbînî û paralelê erdî çewt virazenê, qismê eyê bi destan a tebîşiyeno ci ra vanê destûm û sereyo cêrên o ke sirsî bena pa û kiweno binê erdî ci ra vanê margîs yan zî dirb. Dara derg û barîya ke birke û nîre pêwa girêdanê, cira vanê tîre yan zî şûr. Tîre, nizdî di mîtro û nêm a, nizdî 20-25 cm corê margîsî de kiwena mîyanê birkî û wurdî parçeyî bi yew dara kilme ke nizdî 20-30 cm ya pêwa yenê girêdayîş. Na dare ra vajyeno pallî yan zî pirdik. Darêk zî taxeyê pallî de bi tîkaney ser, margîs û tîre pêra girê dano ke ey ra zî vanê maç. Tîre, bi nîre ra girêdîyena, nîre nizdî 120 cm derg o û her yew sereyê nîreyî de, di kilameyî estî ke milê her yew gayî dekiweno navbeyna ê wurdî kilameyan û kilameyî bi layêk yenê girêdayîş ke cira vajîyeno xeneqe yan zî bennîrk. Orteyê nîreyî de, helqeya ke nîre û tîre pêra girêdîyêna, ci ra vajîyeno bewse yan zî xeleke. Seba ke tîre, bewseyê nîreyî ra nêvejîyo, darêkê pehnî dekenê mîyanê tîre ke nê darî ra vajîyeno qetîfe (qetilbe). Dara ke mişone û nîreyî pêra girêdanê, ey ra zî vajîyeno gamisî. Layo ke wurdî seranê bewsî pêra girêdano, cira vajîyeno rişte. Wextê citêrîye yan zî ciwên kutişî de, gayan bi misasî reyde kontrol kenê. Misasî, rewtêka barî û derg a; sereyê misasî de mêxêk esto ke cira vanê zixt, asinêko pehn zî nanê boça misasî ra, cira vajîyeno lewde (labut).

Hengazî bi di gayan a girêdîyena û gayî aye kaş kenê. Gayo ke xo pîzeyo safî ra nêdo xete ver, cira vanê gayo zexel. Wexto ke yew ga kemî bo, ray rayan mecbûr manenê ke cayê gayê bînî de yew herî/mankere debestenê. Ahengê ga û mankere sey cê nêbeno, cita înan zî zehmet bena. Nê sebebî ra yo ke têkilîya ke ahengdar nêbo, seba ayê zî vanê sey “Cita her û gay”. Xele, cew yan zî ramiteyê ke zayîf bibê û baş bar nêgêrî, cira vanê bîyo kewaşe.

Ramiteyê (zîyanê) ke ameyê ramitene (karitene), vêşaneyê înan aşma hamnanî ya verêne de yenê çînayîş û pêserkerdiş. Seba çînayîşê ramiteyê sapdergê sey xelî, cew û ceweke hacetê sey vaştirî/qalûçe û kêlendûre (kêrmit) yenê xebitnayîş. Wexto ke fekê vaştirî û kêlendûre kol bibê, fekê vaştirî bi hêge kenê tûj û fekê kêlendûre zî horsî ser o kiwenê û kenê tûj. Ê kesê ke seba çînayîşê ramitî kar kenê, înan ra vajyeno pale. Bêguman ferqê paleyê hewl û xirabî esto, vanê: “Paleyo xirab das û tarre bedilneno.” Koma palan mîyan de, o/a ke sereyê qeflî kaş keno/a, ci ra vanê serpale/a. Her yew şîpa ke paleyî pira şonê, ci ra vajîyeno ver. Paleyî ramiteyî ver bi ver çînenê. Ramiteyê ke yenê çîntiş qevde bi qevde, şimbêle bi şimbêle yan zî cela bi cela yenê pêserkerdiş. Ramite yê ke sey xele û cewî sapê înan derg bê, bi awayêko gilover û henda 7-8 derzeyê, kokê înan hetê teberî û sereyê înan hetê mîyanî de bêrê pêserkerdiş, ey ra vanê gidîşe.   Çîntişî ra pey, cela û şimbêlan kirrêşenê ciwênî ser, sebale kenê yanî şixre kenê. Pêro yew cayê raşte û wişkî de pêser kenê ke ewca ra vanê ciwên.

Ramiteyê ke ciwên de pêser bîyê, dest pêkenê bi mişone û gayan reyde kiwenê. Wexto ke gayî çinî bê, no kar bi estor, her û qantir reyde zî beno. Ramiteyê serê ciwênî, bi mişonî reyde kenê wurdî. Eger pûşê serê ciwênî vêşî bo, ciwên beno çîyer-ponc terhî. Her yew terhe cîya-cîya kiwenê. Mişone; yew texto pehn o, nizdî 5 cm qalind, 70-80 cm verin û 130 cm zî derg o. Binê textê mişonî, rêz bi rêz sîyê tûjî çeqmaqênî dekerdî mîyan, seba ke pûş bi reheteya bêro wurdîkerdiş. Verê ke mişoneyî berzê ciwênî ser, ciwên bi gayan a yeno hewlkerdiş, ke sap biney şikiya û nişt, êdî ga û mişone debestenê. Mîyanê ciwênî de, herayî ser o nizdî yew mîtro yan zî mîtro û nêm, yew helqa virazenê ke aya ra vanê gewe. Mişone debestiş de gelek parçeyê cîyay estî; a tîra ke mişone bi nîreyî gayan a bestêna, tira vanê gomêsî. Gomêsî, yew tîra derge û barî ya û sereyê aye çengalin o. Serê ciwênî çiqas ke wurdî beno, ciwên serûbin kenê. Ciwêno ke ame kutiş û tam bî wurdî, ame dereca pêserkerdişî, cira vanê malaxme. Ciwêno ke beno malaxme, êdî pêser kenê. Wextê ciwên pêsekerdişî de, tayê kesî bi hiwe û malêb reyde ciwên pêser kenê tayêna zî înan ra pey, bi destan a pêser kenê ke nê karî ra vanê destletan. Malaxmeyo ke bîyo pêser (kom), komê ey ra vanê lode. Lodkerdişî ra pey, seba cêra abirnayîşê xele û simerî, êdî malaxmeyî bi malêbe (malêve) vay danê. Gama ke va çinî bo, belkî ciwên aşmî vêşêr ameyîşê vayî bipawo. Wextê vaydayîşê ciwênî de, eger va dewamî nêbêro, pêl bi pêl bêro, ameyîşê her yew pêle ra vanê  rewaja vay. Malêbe yew dara ponc-şeş giştane ya sey destî ya ke pê ciwên vay dîyeno. Wextê ciwên vaydayîşî de, o simero ke zaf bîyo wurdî, dorûnorê ciwênî de bîyo vila, ey ra vanê verva. Ciwên ke ame vaydayîş, dexil û simer cêra abirnenê. Peynî ke ciwên ame wedarnayîş, ê qisle û vermendeyê binê ciwênî ra vanê efara. Efara, bi yew desta yena pêserkerdiş û cira pey serradî ro danê. Qismê ke serradî ser o maneno, cira vanê serserradî. Mîyanê qislî û efara de, ê sereyê xelîyê ke tam nêbîyê wurdî, tena bîyê dica-hîrîcayî, her yewê înan ra vajîyeno zewinceke. Efara û zewinceke, newre ra bi rapote kenê wurdî û pirjine (porjine) ro danê. Rapote, yew daro biney qalind o û nizdî yew mîtroyî derg o, pê qisle kenê wurdî. Hêgayo ke ramiteyê ey ameyo çînîyîş, herûnda ramitî ra van firêze (pirêze).

Dexl û danê ke kewtî mîyanê keyî, êdî seba werî yenê hedirnayîş; benê ardî, nan, bilxur, kerkote, şorba û sewbî bêjê werî. Dexl û xeleyo ke seba tehnayîşî ameyo hedirnayîş, ci ra vanê ariş. Verê ke palokey virazîyê, ariş arîyeyê awe de tehnaynê. Arîye ke bibo betal, vanê arîye çirewt o. Yew vateyê verênan zî esto ke vanê: Arîye şîyo, o kewto pey şeqşeqoyî. Şeqşeqo, darêko wurdî yê henda destî yo û sîya serêne a arîyî ra beste yo.

Dexil û danê keyî; bi cirrne (conî) û destarî kutê û tehnaynê. Tayê cayan de cirrne ra vanê dankute. Cirrne yan zî dankute, hetê di tenan ra yena kutene, yew cinî zî verê cirne de avê kena ke dene dorûnorê cirrne de nêrişo û vila nêbo. Zexîreya sey bilxur, kerkot, mercûy, neheyî û dendikê kuyan zî bi destarî ya tehnaynê. Seba tehnayîşê enî her yew bêjê mehsulî, destarî newe ra yena neqirnayîş. Destarî; yanî arîyeyo ke bi destî ya gêreno. Verê zehter zî bi destarî reyde tehnaynê. Sey gelek kar û baran, kirdî, enê karê xo zî bi vatena deyrana kenê ke enê bêjê deyran ra vajîyeno deyrê cirrne, yan zî verconî. Nê bêj deyrî veracê vajîyenê, yew vano ayo bînî zî dibare kenê[1].

[1] Termînolojî û hawayê qiseykerdişê nê nuşteyî, bi giranî yê mintiqaya Gêlî û dorûberê ewcayan o.