Bêguman wexto ke şeharê metropolê sey Îstanbolî de behsê cayê peydakerdiş û rotişê kitabê derheqê kurdan û kurdî de bibo, verê heme war û cayan, nameyê Kitabxaneyê Medya yeno vîrê heskerdox û wendoxê enî bêj kitaban. Gelo metropolê sey/zey Îstenbolî ke bi henzaran kitabrotoxî estî, çî rê tena nemeyê Kitabxaneyê Medya yeno ma wendoxanê kurdan vîrî? Heta kê şênê vajê ayê ke bi eslê xo kurd nîyê zî, wexto ke kovar û kitabanê derheqê kurd û Kurdistanî de gêrenê, cayê ke rêzeyo vernî de ser danê piro, Kitabxaneyê Medya yo. Ma şehar û metropolê sey Îstenbolî de sewbî kitabxaneyî çinîyê? Bêşik sewbî kitabrotoxî zî estî; hîna gird î, zerreye înan de hîna zaf bêjê kitab û kovarî estî, ca û mewqîyê înan zaf weş o, labelê enî bêj kitabxane û cayî, nêbîyê wareyê kitab û wandoxanê kurdan.

Wexto ke ma sebeb û ciwabê enî bêj persan bigeyrê, gerek ma biney verê xo bidê demeyo verên, rewşa sîyasî û kulturî ya sereyê seserra 20ine bîyarê xo vîrî. Îstenbol de xebata kulturî û sîyasî ya kurdan, sereyê seserra vîstine de dest pê kerdo.  Metropolê sey Îstenbulî de, goreyê xebatê qewm û milletanê bênan ê sey armenî, ereb û arnawidan xabat û falîyetê kulturî yê kurdan zayîf û kemî bîyê. Eno şehar de nifûsê kurdan zî kemî bîyo û kurdê ewcayan zî vêşî înan karê rênçberî û barkêşîye kerdê. Mîyanê dezgehê dewlete de qadroyê kurdan kemî bî, nifûsê ulema û roşinvîrê înan ewca de kemî bî û şarê ma yê ewcayî zî zafê înan wendiş û nûstiş nêzananynê. Eno sebeb ra tîrajê kitab, kovar û rojnameyê kurdan kemî bî û heme ca de bi dest nêkewtênê. Rewşa sîyasî û komelî zî;  îqtidarê sîyasî yê ayê wextan û ma şênê vajê gelek roşinvîrê osmanî yê ayê wextan zî qethen tehamûlê enê bêj xebatan nêkerdo. Ay wext ra heta eyro (dewro peyênê Împeratorî û Cimhurîyetî de) berdewamî zixtê îqtidarê sîyasî û zixtê psîkolîjîk ê roşinvîrîya serdest, kurdan sero kemî nêbîyê.  

Ewca de dewamî vera xebatê kulturî, perwerdeyî û sîyasî yê kurdan tenganeya sîyasî, komelî û psîkolojîk înan rê peyda kerda. Cemîyetê înan ê sey; Cemîyeta Tewûn û Teraqîya Kurdan, Cemîyeta Velakerdena Neşrîyat û Mearîfê Kurdan, Cemîyeta Hêvî ya Telabeyê Kurdan, Cemîyeta Tealîya Kurdistanî û sewbî teşkîlatê înan hetê îqtidarê sîyasî yê ay wextî ra ameyê girewtiş û xebatê înan zî ameyê beltalkerdiş. Tena xebatê cemîyetê kurdan nêameyê vindarnayîş û girewtiş, çapkerdena rojname û kovarê înan ê sey; Rojnameyê Teawûn û Teraqî yê Kurdan, rojnameyê Serbestî, kovarê Rojî Kurd, Hetawî Kurd, Jîn, Kurdistan û sewbîna zî ameyê betalkerdiş. Zafê kitabrotoxanê ayê wextî, neşrîyatê kurdî vela nêkerdê. Kitabrotoxanê armenî, ereb, faris, tirk û arnawidan zî, bi fîyatê kelepûrî kitabê kurdan girewtênê. Neşrîyatê kurdî, bi rehetîya ancax cemîyetanê kurdan de û cayê sey “Kitabxaneyê Hêvî”, “Kitabxaneyê İçtihad” de ameynê rotiş.

Mi rêzeyê corênan de behsê zixtê psîkolîjîk ê roşinvîrîya (minewerîya) serdest zî kerd. Ez wazena enî zixtê psikolojîk ê roşinvîraya serdest zî, bi vîrardişê anektodêk Ebdulah Cevdetî şênber bika û bîyara şima vîrî. Ebdula Cevdet, nûşteyê xo yê bi sernameyê “İttihad Yolu” de winî vano: “Yew roj dostêk erciyayî mecmua Rojî Kurd masedê mi sero dî û agêra va “Ena mecmua çî ya?” Mi ey ra va: Organê kordolojî ya, yanî neşrîyatê cêgêrayîşê qewmî û îçtîmaî yê derheqê kurdînîye de yo. Hembazê mi pelê mecmua akerdî, mîyana ewnîya û raştê yew meqaleya kurdî ame. Agêra mi ra va: “Madem ke tirkî nîya û bi kurdî ya, mecmua tefrîqa (cîyawazî) ya.” Û enî vatişî ra pey, mecmua hêdîka ronaye masî ser. Enî bêj hukmî, a’mî û umûmî yê. Ez vera enî tevgerî zaf te’ssûf kena. Mealasef enê felsefeyê sextî, minewerî zî girewtî binê hukmê xo.” (Rojî Kurd, İttihad Yolu, sayı: 2, 14 Şaban sene 1331) Eger ma baş bala xo bidê fehm û felsefeyê mîyanê enê anektodî, gelek aşkera aseno ke fehmê roşinvîrîya serdest a wextê împeratorî û cimhurîyetrî zî zaf nêbedilyayo. Bi vatişê A. Cevdetî, enî “fehm û felsefeyê sextî”, ay roj zî û ewro zî, daîmî waşto ke vernî bi xebata kulturî û sîyasî ya kurdan bêro girewtiş, tesîr û cayê enî bêj xebatan teng bikê.

Eger şeharê Îstenbolî de, heme ca de bi rehetîya kitabê derheqê kurd û Kurdistanî de biameyên rotiş û velakerdiş, belkî zî nameyê Kitabxaneyê Medye ehende vela nêbînê û nêbînê sey merkezê kulturî yê pêvînayîşê kurdan. Eno sebeb ra ma şênê vajê ke ewro zî Îstenbol de, hetê rotişê neşrîyatê kurdî ra, cayê “Kitabxaneyê Hêvî” û “Kitabxaneyê İçtihad”î, Kitabxaneyê Medya giroto. Kitabxaneyê Medya; fikir û sîyasetê înan çi beno wa bibo, hetê heme dorûnorê kurdan ra sey merkezêk û cayê pêvînayîşê kurdan yeno qebûlkerdiş. Kek Selehedînê wayîrê Kitabxaneyê Medya zî, rayîr û xetêka neteweyî sero, sey wayîrê keyî, mazûvanîya xo bi goreyê adet û toreyê kurdan ano ca û qethen tede qusûr nêverdano.

Mi bi xo Kek Selehedîno Dêrikij, aşma/menga peyên a serra 1997î de şinasna. Aya serre, ma bi çend emzana aşma cewzerdan (hezîran) de dest bi çapkerdena kovara War kerd. Ay wext ez mamoste bîya û mi Îstenbol de wezîfe kerdê. Heta bîna zî hem ez edîtorê kovara War bîya û hem zî kar û barê vilakerdena kovare kerdê. Mi lîsteya kitabrotoxan vetbî, û sereyê lîsteya mi de Kitabxaneyê Medya û Navenda Çanda Mezopotamya (NÇM) bînê. Verê ez şîya NÇM, mi mesûlê ewcayî ra va, ma kovarêka winî vejenê, kovara War; kar û xebata cêgêrayîşê kultur, ziwan û tarîxê kurdan kena û hîrê aşman ra ray yena çapkerdiş. Mesûlê ewcayî, kovare girote xo dest, mîyana ewnîya, na heta û ay heta pelê kovare qelibnayî û mesûlê NÇM agêra mi ra va: “Ma nêzanê ena kovare derheqê ma de çi fikiryena, no sebeb ra ma nişênê weyta de biroşê.” Standê înan sero belkî se tene kovarê ciya ciyayî bînê, zafê înan zî yê tirkan bî. Ewca ra pey ez şîya Kitabxanayê Medya û ayo roj mi Kek Selahedîn şinasna cayê Kitabxaneyê Medya de. Mi ke kovara Ware nîşanê ey da, girewt, pelê aye açarnayê, mîyana ewnîya, zaf zaf kêfê xo pê ard û memnûnîyetîya xo dîyar kerd. Agêra mi ra va: Rotiş xo ra karê ma yo, ay ra teber zî çi mi ra bêro ez do seba ena kovare bika. Ayo roj ra ena heta, bîyê 23 serrî ke têkilîyê mi, bi Kek Selahedîn û Kitabxaneyê Medya ra estî.

Humara hewtin (7.) a serra 1999î de, ma kovara War de reklamê Kitabxaneyê Medya vila kerd û metnê ey de winî ameybî nûstiş: “Derheqê tarîx, mûzîk, coxrafya, ziwan, edebîyat, etnografya, etnolojî, tarîxê sîyasî de û umûmen kulturê kurdan sero kitabê kurdî û tirkî, qaset û CDyê kurdî eno merkez de peyda benê… Qampanya ma ya “Her yew keyî rê alfabeyêka kurdî”, yew serre ra na heta yo ke dewam kena! Eyro bi kilmenûstişêk vîrardişê enî serran, bêguman do kemî bimano labelê ez bi nûstişê enî rêzikan bîya bextewar ke mi ay rojî newe ra ardî xo vîrî.

Ez bi xo hîrê serrî Îstenbol de menda û enî mudetî mîyan de zaf ray şîya Kitabxaneyê Medya. Teraq û sohbeta mi û Kek Selahedînî bîya. Ez ke Îstenbol ra abiryaya û ameya Amed, mi rayna kovara War ey rê raykerdê. Serra 2004î de ke weşanê Ware humara şiyêsin (16) de vindert, têkilîya ma zî biney sist bî. Labelê ke serra 2005î de kovara Bîr dest bi weşanî kerd, ez edîtorê ena kovare bîya û cayê weşanxane û kovara Bîr zî Amed bî. Êdî mekan de ma cêra dûrû kewt bî, labelê bi minasebetê kovare têkilîya ma newe ra germ bî.  Gege zî ey kitabê Weşanxaneyê War û Bîr zî ma ra waştê, bi wesîleyê enê tewr xebatan têkilîya ma heta eyro dewam kerdo. Raya peyêne, mi rojê 10-11ê aşma Sibata 2020î de Kitabxaneyê Medya zîyaret kerd, feqet Kek Selahedîn yan zî Selahedîn Bulut seba nerehetîya xo ewca de nêbî. Labelê o pê hesya bî ke ez ameya kitabxane, bi raya telefonî ma qisey kerd, yewbin persayî û haspîhal kerd.

Wexto ke behsê Kitabxaneyê Medya bibo, verê heme çî, bi têvgêrayîş û fikrê xo yê neteweyî Kek Selahedîn yeno vîrê mêrdimî. Gerek biney zî ma behsê Selahedîn Bulutî yan zî bi nameye xo yê kilmî “Selahî” zî bikê. Selahedîn Bulut, Heramî ya Dêrika Çiyayê Mazî ra, keyê Seydikê Xeloy ra yo. Nameyê bawkê ey Îbrahîm û yê dayika ey zî Bîndare ya. Heramîyan, verê dewêka Dêrike bî, labelê peyderpey Dêrike gird bî û Heramîyan zî hîray bî û kewte mîyanê Dêrike, nika bîya yew mehela Dêrike. Heramîya, bi giranîya xo nizdî eşîreta Rûtan hesibnenê. 

Selah, Enstîtuya Perwerdeyî Mardînî de wendo û xelasbîyena wendene ra pey, dest bi karê mamosteyîye kerdo. Xortaneya xo de, o zî mîyanê hereketên neteweyî û demokratîk ê Kurdan de cayê xo gêno. Etiya de ez do behsê anektodêk ayê rojan bika ke belkî nêbêro ey vîrî zî. Embazê eye mamoste Wusif Aydin vano: “Serra 1977î de, ma hurdî embazî pîya seba propaganda şîyê ver bi dewanê Qerejdaxî. Vernî de şiyê dewa Sefa ke şarê înan Dimilî bî, ma bi xo ra qutiyêka boyax zî berd bî seba nûstişê sloganan. Ay wextan, ma kerre û dîwaran ser ro slogana “Kurdan rê azadî” nûştênê. Ma ewca ra zî şiyê dewa Devşile û ayê hengame de zî îhtimalê ewca ra şîyayîşê xeta tirêne bînê. Sebebo ke ma bi kerre û tehtana sloganî nûştênê, şarê ewcayan zî wendiş nêzanaynê û yewbina persaynê vatê “enî se kenê, çi nûsenê?” Û xo mîyan de vatê: “Tayê ameyî erd nîşan kenê û belkî xeta trêne ewca ra vêro.” Wusif Xoce, derheqê ayê rojan de dewam keno û vano min û Selahî pêwa dewijan rê propaganda kurdînîye kerdê û înan ra persayî: “Eger dewletêka ma virazyo û bibo, şima çi wazenê?” Dawijî înan ra vanê: “Eger verg nêkewo mîyanê pesê mêrdimî û dizd zî nêbêro ma mîyan bes o, de ka êdî ma çi biwazê.”    

Kek Selah zî sey gelek kurdperweran, darbeya eskerî ya serra 1980yî ra pey ameyo hepiskerdiş û bi serrana Dîyarbekir de hepisxaneyê dagirkeran de mendo, zaf zehmetî û êşkence pê bîyo. Labelê ey qethen raya doza rewa ya mileta xo nêveradaya. Serrî û ceribnayeyê serran, firêzeyê heyatê mirdiman, semîmîyet û bawerîya înan dîyar kenê. Kek Selah bi kurdperwerî û xizmetê xo yê neteweyî, enî qonaxan pêrin ra vêrarto. Tena karê kitabxanî nêkeno, yew heta zî nûseno û bi qelema xo zî xizmetêko erciyaye keno. Nika zî bi raya Kitabxaneyê Medya eno xizmet dewam keno. Vateyê min o peyên eno yo ke Kek Selah; bi fikr û ramanê xo mêrdimêko neteweperwer, pêbawer, fedekar û şexsiyetêko hurmetkâr, nerm û hêmin o.

Seîd VEROJ