Türkiye’de Kırmancca (Zazaca) Üzerine Yazılan Yüksek Lisans Tezlerinin Bibliyometrik Analizi (2013-2020)*

Mutlu CAN[1]

ÖZET

Bibliyometrik araştırma; belirli bir alanda belirli bir dönemde ve belirli bir bölgede kişiler ya da kurumlar tarafından üretilmiş belge, tez ve yayınların tür, dil, yıl, konu, metot vb. özellikler bakımından incelenerek birbirleriyle olan ilişkilerinin sayısal olarak analiz edilmesidir. Bu çalışmada, Yükseköğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi (YÖKTEZ) veri tabanında 2013-2020 (2020 için süre 21 Eylül olup yaklaşık 8 yıl) yılları arasında Kırmancca (Zazaca) konulu yayımlanan 49 adet yüksek lisans tezi bibliyometrik özellikleri açısından analiz edilmiştir. Çalışmanın amacı Türkiye’de Kırmancca (Zazaca) üzerine yazılan 49 tezin detaylı analizini yaparak bibliyometrik bir profil oluşturmaktır. Çalışmada, istatistiksel işlemlerin analizi için ssps 25.0 (statistical package for the social scinces) programından yararlanılmıştır.  Yapılan incelemeler sonucunda, en fazla tezin 2015 ve 2019 yıllarında yayımlandığı belirlenmiştir. Bu çalışma Kırmancca (Zazaca) ile ilgili çalışmalar yapacak araştırmacılara hem ön bilgi vermesi hem de bibliyometrik bir çalışma olması açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:  Kırmancca, Zazaca, Kırmancca yüksek lisans tezleri, Zazaca yüksek lisans tezleri, Kürt Dili ve Kültürü yüksek lisans tezleri, bibliyometri

ANALÎZÊ BÎBLÎYOMETRÎK YÊ TEZANÊ MASTERÎ YÊ TIRKÎYA KE KIRMANCKÎ (ZAZAKÎ) SER O NUSÎYAYÊ (2013-2020)

KILMNUS

Cigêrayîşo bîblîyometrîk belge, tez û weşanê ke yew war yan termînêkê dîyarkerdeyî yan zî mintîqayêka dîyarkerdeye de hetê kesan yan zî dezgehan ra amade bîyê, hetê taybetîyanê înan yê sey bêj, ziwan, serre, metod, ûsn. ra tehlîlkerdişê înan û bi hewayê hûmarkî analîzkerdişê yewbînan reyde têkilîyanê înan o. Na xebate de 49 tezê masterî ke databasê Merkezê Tezan yê Neteweyî yê Dezgehê Perwerdeyê Berzî  (YÖKTEZ) de mabênê serranê 2013 û 2020î de (seba 2020î mudet hetanî 21ê êlule yo; teqrîben 8 serrî) weşanîyayê û mabênê eynî demî de kirmanckî ser o nusîyayê, hetê taybetîyanê înan yê bîblîyometrîkan ra ameyî analîzkerdene. Amancê xebate no yo: 49 tezê ke Tirkîya de nusîyayê û babeta înan kirmanckî ya, bidetay bêrin analîzkerdene û bi no hewa yew profîlo bîblîyometrîk pêardene yo. Xebate de, semedê analîzkerdişê kirarîyanê statîstîkan programê ssps 25.0î (statistical package for the social scinces) ra ame îstîfadekerdene. Peynîya analîzanê ke ameyî kerdene de,  tespît bî ke tewr zêde tezî serranê 2015 û 2019î de ameyê weşanayene. Seba ke na xebate hem zanayîşanê prelîmînalan dana cigêrayoxanê ke ê do kirmanckî ser o xebatan bikerê, hem zî xebatêka bîblîyometrîk a, ehemîyetê aye esto.

Kilîtçekuyî:  Kirmanckî, zazakî, tezê masterî yê kirmanckî, tezê masterî yê zazakî, tezê masterî yê ziwan û kulturê kurdan, bîblîyometrî

BIBLIOMETRIK ANALYSIS OF MASTER THESIS WRITEN ON KIRMANCKİ (ZAZAKİ) İN TURKEY

ABSTRACT

Bibliometric research is the investigation of documents, theses and publications, produced by individuals or institutions in a specific field, period and region,  in terms of the characteristics such as genre, language, year, subject, method and the like in a specific field, area, and period, and is the quantitative analysis of their relationship to each other. In this study, 49 master theses written on the subject of Kırmancki (Zazaki) in Turkey published by the Council of Higher Education National Thesis Center (YÖKTEZ) database between 2013- 2020  (about 8 years) are analyzed in detail in terms of their biblometric features. The aim of the study is to create a biblometric profile through the analysis of these 49 theses written in Kırmancki (Zazaki) in Turkey. In the study, ssps 25.0 (statistical package for the social scinces) program was used for the analysis of statistical processes. As a result of the analyses, it was identified that most of the theses were published in the years between 2015 and 2019. This study is important for the researchers who will conduct studies about Kırmancki (Zazaki) in terms of both providing preliminary information and guiding them to these fields of study.

Keywords: Kırmancki, Zazaki, Master thesis in Kırmancki, Master Thesis in Zazaki, Master Thesis in Kurdish Language and Culture, Bibliometrics.

GİRİŞ

Kürdoloji sözcüğü genel olarak Kürt dili, tarihi, edebiyatı, toplumsal yapısı hakkında yapılan yazılı çalışmalar, incelemeler anlamına gelir. Aynı sözcük, bu konularda çalışma yapan bilimsel kurumlar anlamına da gelir. (Bruinessen, 2009: 171) Kürdoloji ile ilgili ilk bölüm Çarlık Rusya’sında Büyük Katerina’nın himayesinde Bilimler Akademisi üyesi Simon Pallas önderliğinde bütün dillerin karşılaştırmalı sözlüğünün hazırlanmasına başlanarak kurulmuş oldu. (Alakom, 1991: 96) Bu çok dilli sözlüğün içerisinde 276 Kürtçe sözcük de bulunduğu için Kürt dili sahasında yayımlanan ilk eser olduğu söylenebilir. (Nikitin, 1976: 202) Kürtlerin sosyo-kültürel yapısını daha iyi anlamak adına ilk resmi girişim 1860’da St. Petersburg›da kurulan “Kürdoloji Enstitüsü” ile olmuştur. Bu enstitü ile Kürtlerle ilgili dünyada ilk araştırma kurumu Rusya tarafından resmi olarak açılmıştır. (Nikitin, 1976: 202)

Dünya ölçeğinde baktığımızda iki yüz yıldan fazla geçmişi bulunan akademik nitelikli Kürt dili, edebiyatı ve kültürü konulu bilgi üretiminin Türkiye’deki varlığı ise henüz çok yenidir. 2009 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla Mardin Artuklu Üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiye’de Yaşayan Diller Enstitüsü bu alanda atılan ilk adımdır. Bu enstitü bünyesinde 2010 yılında kurulan Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı Türkiye’deki ilk resmi ve akademik nitelikli Kürdoloji faaliyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Bölümün amaçları arasında Kürt dili ve diyalektlerinin (Kurmancî, Zazakî, Sorani, Lorî, Goranî) edebiyatları, tarihleri ve kültürlerinin disiplinler arası tarzda araştırılarak tanıtılması eğitim-öğretim ve araştırma faaliyetlerinde bulunmak ve öğrencilerinin bilimsel araştırmacı özelliklerini kazanmasına yardımcı olmak vardır.[2] Mardin Artuklu Üniversitesi dışında Kırmanncca (Zazaca) alanında da yüksek lisans eğitimi verilen ikinci bilimsel kurum ise 2011 yılında kurulan Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü’dür. Bugüne kadar Türkiye’de yazılmış tüm Kırmancca konulu yüksek lisans tezleri bu iki enstitünün bünyesinde hazırlanmıştır.

Bir alanda yapılmış yayınların çeşitli yöntemlerle analiz edilmesine ve bilimsel amaçlı çalışmaların değerlendirilmesine olanak sağlayan belge incelemesine dayalı çalışmalar bibliyometrik araştırmalar olarak ifade edilmektedir (Coşkun ve diğ., 2014: 381; aktaran Beşel ve Yardımcıoğlu, 2017: 134). Bibliyometrik yöntemler bilimsel çalışmaların analiz edilerek içerik, sonuç ve etkinliklerinin belirlenmesini sağlamaktadır. Bilimsel çalışmaların bibliyometrik analizi genelde söz konusu alandaki tezlerin veya seçilmiş bir derginin analizi ile gerçekleştirilmektedir (Beşel ve Yardımcıoğlu, 2017: 134-135).

Kürtçe (Kurmancca-Kırmancca) literatüre bakıldığında yüksek lisans tezlerini bu bağlamda değerlendirmeye alan çok az sayıda araştırmacıya rastlanmaktadır. Gerek bu bakımdan gerekse de salt Kırmancca lehçesi odaklı yapıldığı göz önünde tutulduğunda bu çalışmanın araştırmacı ve akademisyenlere yön gösterecek nitelikte önemli bilgiler sunacağı düşünülmektedir. Zira bu araştırma ile Kırmancca alanında yapılan çalışmalara bir bütünlük içerisinde bakılarak gelecek araştırmacılara alan ile ilgili ışık tutulacak ve gelecekte hazırlayacakları tezlerde tekrara düşmemeleri, orijinal ve yaratıcı bilgi üretimi yapabilmelerine katkı sağlanacaktır.

  1. KURAM VE LİTERATÜR

Bibliyometri, akademik yayınların değişik öğelerinin sayısal analizler ve istatistikler aracılığıyla incelenmesi, kitaplar ve diğer iletişim platformlarına uygulanması olarak ifade edilmektedir (Pritchard 1969; Zan, 2012). Bibliyometrik araştırmalarda akademik yayınların belirli unsurları analiz edilerek bilimsel iletişime ilişkin çeşitli bulgulara ulaşılmaktadır. (Al ve Coştur, 2007; Al ve diğ., 2010). Bibliyometri, bilim uzmanları, bilimsel araştırma ve araştırma projesi yürütenler, kütüphaneciler, yöneticiler ve karar vericiler tarafından sıklıkla başvurulan bir araştırma tekniğidir (Özel ve Kozak, 2012).

Bibliyometri terimi ilk kez Aralık 1969 yılında, Alan Pritchart’ın Journal of Documentation dergisinde yayımlanan “İstatiksel bibliografya mı yoksa bibliyometri mi?” isimli çalışmasında görülmüştür (Broadus, 1987; Tatar ve Ece, 2012). Lawani (1981), ise ilk bibliyometrik araştırmanın 1917 yılında, Cole ve Eales tarafından ortaya konulduğunu öne sürmektedir. Sengupta (1992) bilinen ilk bibliyometrik araştırmanın1896’da Campbell tarafından yapılan “Theory of the National and International Bibliography” isimli yayın olduğunu ileri sürmektedir.

Türkiye’de Kürtçe literatüre baktığımızda çok sınırlı sayıda bibliyografik ve bibliyometrik nitelikte çalışma yapıldığını görmekteyiz. Aykaç (2017) 2011 ve 2016 yılları arasında Türkiye’de Kürt Dili ve Edebiyatı-Kültürü alanında Kürtçe (Kurmancca-Kırmancca/Zazaca) yazılan yüksek lisans tezlerinin bibliyografik listesini hazırlamayı merkezine aldığı çalışmasında, söz konusu dönemde yazılmış 121 yüksek lisans tezini bibliyometrik analiz tekniğini kullanmak suretiyle hazırlandıkları üniversiteleri esas alarak yazıldıkları lehçe, yıl ve tür yönünden tasnif ederek incelemiştir. Bu alanda bir diğer çalışma Aykaç, Güzel ve Çakar (2019) tarafından yapılmış olup, bu bibliyografik makalede ise Türkiye’de Kürt Edebiyatı-Kültürü bölümleri bulunan Bingöl, Dicle, Mardin Artuklu, Muş ve Yüzüncü Yıl üniversitelerinde 2012-2018 yılları arasında hazırlanan 241 yüksek lisans tezi incelenerek, söz konusu tezler hem konularına göre sınıflandırılmış hem de yazarlarının adları listelenmiştir. Bibliyometrik analiz yönteminin de kullanıldığı çalışmayla Türkiye’de Kürdoloji sahasında ne tür çalışmaların yapıldığı ve hangi konulara ağırlık verildiği vb. soruların cevapları ortaya konulmuştur.  Ertekin ve Güzel (2019) Bingöl Üniversitesi’nde Kürdoloji alanında yazılmış yüksek lisans tezlerini, tezsiz yüksek lisans projelerini, lisans bitirme ödevlerini ve aynı üniversite tarafından yapılan Kürdoloji konulu çalışmaları analiz etmişlerdir. Geyik, Şanlı, Acun vd. (2019) 2009-2019 yılları arasında Türkiye’de Kürdoloji alanında yazılan yüksek lisans tezlerini ve akademik dergilerde yayımlanan Kürtçe makaleleri incelemiş, listelemelere ve istatistiki tablolara yer vermek suretiyle farklı yönlerden analizler yaparak alanın genel bir envanterini sunmuşlardır. Kan (2019) Türkiye’deki Kürt akademisyen, yüksek lisans ve doktora programı öğrencileri tarafından 2009-2019 yılları arasında yazılıp yayımlanmış Kürtçe makaleleri değişik açılardan tasnif etmiştir.

  1. YÖNTEM

Bu çalışmada, Yükseköğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi (YÖKTEZ) veri tabanında Kürt Dili ve Kültürü ile Zaza Dili ve Edebiyatı alanında yayımlanan yüksek lisans tezlerinin çeşitli parametreler doğrultusunda bibliyometrik analizinin gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, çalışmada veri toplama yöntemi olarak belge incelemesi kullanılmıştır. 2013-2020 yılları arasında yayımlanan yüksek lisans tezleri araştırma kapsamına dâhil edilmiştir. Çalışma kapsamındaki yüksek lisans tezleri için, YÖKTEZ arama motorunda her ikisi ayrı ayrı olmak üzere “detaylı arama” seçeneğinden Üniversite segmentinde “Mardin Artuklu Üniversitesi”  Enstitü segmentinde “Yaşayan Diller Enstitüsü” Tez Türü seçeneğinde “Yüksek Lisans” seçeneği seçilerek tarama yapılmıştır. Bu amaçla 2013-2020 yılları arasında yayımlanan tezler kayıt altına alınarak bibliyometrik künyeleri elde edilmiştir. Yapılan tarama sonucu 49 yüksek lisans tezine rastlanmıştır. İlgili adreste devamlı güncellemeler ve yeni tezlerin ekleme işleri yapıldığından dolayı tarama işlemine 01.08.2020’de başlanmış ve 20.09. 2020’de sona erdirilmiştir. Bu süre zarfında yapılan güncellemeler ve yazarlarınca erişim kısıtlaması getirilen 2 yüksek lisans tezinin dijital versiyonları temin edilmiş, gerekli kontroller gerçekleştirildikten sonra veri dosyasına nakledilmiştir.

Çalışmada Türkiye’de 2013-2020 yılları arasında yayımlanan yüksek lisans tezleri “yıl, üniversite, anabilim dalı, danışmanı, sayfa sayısı, konu, yazar cinsiyeti” bibliyometrik özellikleri açısından incelenmiştir. Bilimsel bilgiler matematik ve istatistiki yöntemlere uygun hale getirilmiştir. Çalışmada, istatistiksel işlemlerin analizi için ssps 25.0 (statistical package for the social scinces) programından yararlanılmıştır. Araştırmada tanımlayıcı istatistikler uygulanmış, yüzde ve frekans değerleri belirlenmiştir.

Bu bibliyometrik çalışmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:

a) Kırmancca üzerine yazılan tezlerin yıllar itibariyle dağılımı nasıldır?

b) Kırmancca üzerine yazılan tezlerin üniversite dağılımları nasıldır?

c) Kırmancca üzerine yazılan tezlerin anabilim dalına göre dağılımları nasıldır?

ç) Hangi akademisyenler daha yoğunluklu olarak tez yönetmişlerdir?

d) Kırmancca üzerine yazılan tezlerin sayfa sayılarının dağılımı hangi aralıkta

yoğunlaşmaktadır?

e) Kırmancca üzerine yazılan tezlerin araştırma konularına göre dağılımı nasıldır?

f) Kırmancca üzerine yazılan tezlerin yazar cinsiyetine göre dağılımı nasıldır?

g) Kırmancca üzerine yazılan tezlerin başlıkları nelerdir ve bu tezler hangi yazarlar tarafından

 yazılmıştır?

  1. BULGULAR

Bu bölümde YÖK ulusal tez merkezi veri tabanında kayıtlı bulunan 49 yüksek lisans tezine ilişkin elde edilen verilerin sıklık ve yüzde analizlerine ilişkin bulgular verilmektedir. Tablo 1’de yüksek lisans tezlerinin yıllara göre dağılımı yer almaktadır.

Tezin Yayım. Yıl Sıklık Yüzde
2013 2 %4,1
2014 7 %14,3
2015 11 %22,4
2016 3 %6,1
2017 5 %10,2
2018 7 %14,3
2019 11 %22,4
2020 3 %6,1
Toplam 49 % 100

                           Tablo 1.Yayımlandığı Yıllara Göre Tezlerin Dağılımı

Hazırlanan tezlerin yıllara göre dağılımı göz önünde bulundurulduğunda; en fazla tezin 2015 ve 2019 yıllarında (%22,4) yayımlandığı ortaya çıkmıştır. Yıllar itibariyle bir inceleme yapıldığında 2014 (%14,3) 2018 (%14,3) 2017 (%10,2) yıllarında hazırlanan tez sayılarının fazla olduğu görülmektedir.

Tablo 2’de yüksek lisans tezlerinin hazırlandığı üniversitelerin listesi yer almaktadır. Buna göre Bingöl Üniversitesi bünyesinde 31, Mardin Artuklu Üniversitesi bünyesinde 18 (%36,7) tane tez hazırlandığı belirlenmiştir. Tablo incelendiğinde; en fazla tezin Bingöl Üniversitesi (%63,3) bünyesinde hazırlandığı ortaya çıkmıştır.

Tezin Yayımlandığı Üniversite Sıklık Yüzde
Mardin Artuklu Üniversitesi 18 %36,7
Bingöl Üniversitesi 31 %63,3
Toplam 49 %100,0

                                 Tablo 2. Yayımlandığı Üniversitelere Göre Tezlerin Dağılımı

Tablo 3’te tezlerin hazırlandığı anabilim dallarına göre dağılımı yer almaktadır. Bu dağılım incelendiğinde 18 tezin Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalında, 31 tezin ise Zaza Dili ve Edebiyatı dalında hazırlandığı görülmektedir. Tezlerin büyük kısmının Zaza Dili ve Edebiyatı Dalı (%63,3) bünyesinde hazırlandığı görülmektedir. Her iki anabilim dalı da ilgili üniversitelere bağlı Yaşayan Diller Enstitüleri’nde hazırlandığından Enstitülere göre dağılımın incelenmesi söz konusu değildir.

Anabilim Dalı Sıklık Yüzde
Kürt Dili ve Kültürü 18 %36,7
Zaza Dili ve Edebiyatı 31 %63,3
Toplam 49 %100,0

                                 Tablo 3. Yayımlandığı Anabilim Dallarına Göre Tezlerin Dağılımı

Tablo 4’te tezlerin danışmanlık yapan öğretim üyelerinine/elemanlarına göre dağılımı yer almaktadır. Bugüne kadar hazırlanan 49 tezin danışmanlığının 20 akademisyen tarafından yapıldığı, en çok tez danışmanlığı yapan iki öğretim üyesinin-elemanının 7’şer tez yöneten Mehmet Tayfun (%14,3) Hasan Çiftçi (%14,3) oldukları görülmektedir. Danışman unvanlarının dağılımlarına bakıldığında 5’inin danışman unvanın profesör doktor, 3’ünün doçent doktor, 6’sının yardımcı doçent doktor, 4’ünün doktor öğretim üyesi, 2’sinin ise öğretim görevlisi oldukları görülmektedir.

Danışman Sıklık Yüzde
Yrd. Doç. Dr. Abdulnasır Süt 2 %4,1
Doç. Dr. Abdurrahman Adak 2 %4,1
Yrd. Doç. Dr. Ahmet Kayıntu 1 %2
Prof. Dr. Alaattin Yüksel 1 %2
Prof. Dr. Hasan Çiftçi 7 %14,3
Yrd. Doç. Dr. Hayrullah Acar 1 %2
Prof. Dr. Hikmet Tan 1 %2
Öğr. Gör. İbrahim Bingöl 5 %10,2
Yrd. Doç. Dr. İbrahim Özdemir 1 %2
Yrd. Doç. Dr. İsmail Narin 1 %2
Dr. Öğr. Ü. İsmail Söylemez 1 %2
Prof. Dr. Kadri Yıldırım 3 %6,1
Dr. Öğr. Ü. Mehmet Kaya 1 %2
Öğr. Gör. Mehmet Tayfun 7 %14,3
Yrd. Doç. Dr. Muhammed Çetkin 1 %2
Doç. Dr. Mustafa Kırkız 6 %12,2
Dr. Öğr. Ü. Nebi Butasım 1 %2
Doç. Dr. Nusrettin Bolelli 4 %8,2
Prof. Dr. Orhan Başaran 1 %2
Dr. Öğr. Ü. Yusuf Aydoğdu 2 %4,1
Toplam 49 %100

                                       Tablo 4. Danışmanlarına Göre Tezlerin Dağılımı

Tablo 5’te tezlerin sayfa sayılarına göre dağılımı yer almaktadır. Buna göre 33 tezin sayfa sayısının 101-200 arası olduğu, 8 tezin 1-100 sayfa, 5 tezin 201-300 sayfa 1 tezin 501-600 sayfa olduğu belirlenmiştir. Belirtilen sayfa aralıklarına göre tezlerin dağılımı incelendiğinde, sayfa sayılarının 101 ile 200 (%67,3) arasında yoğunlaştığı görülmektedir.

Sayfa Sayısı Sıklık Yüzde
1-100 8 %16,3
101-200 33 %67,3
201-300 5 %10,2
301-400 2 %4,1
401-500  0 0
501-600 1 %2
Toplam 49 %100

                                Tablo 5. Sayfa Sayılarına Göre Tezlerin Dağılımı

Tablo 6’ da tezlerin konularına göre dağılımı yer almaktadır. Buna göre yüksek lisans tezlerinin konuları incelendiğinde ise; 16 tezin gramer ile ilgili, 12 tezin folklor  (halkbilimi) ile ilgili, 9 tezin klasik/dini edebiyat ile ilgili, 4 tezin sözlükbilim ile ilgili, 2 tezin modern edebiyat ile ilgili, 1 tezin tarih ile ilgili, 1’er tezin bibliyografya/bibliyografi ve din/inanç ile ilgili kalan 3 tezin de diğer konularla ilgili olduğu belirlenmiştir.          

Konu Sıklık Yüzde
Bibliyografya 1 2%
Folklor 12 %24,5
Gramer 16 %32,7
Klasik/Dini Edebiyat 9 %18,4
Modern Edebiyat 2 %4,1
Sözlük 4 % 8,2
Tarih 1 % 2
Din/İnanç 1 % 2
Diğer 3 %6,1
Toplam 49 %100

                                               Tablo 6. Tezlerin Konularına Göre Dağılımı

Tablo 7’de Tezlerin yazar cinsiyetine göre dağılımı gösterilmiştir. Buna göre 49 tezden 38’inin yazarının “erkek” 11’inin ise “kadın” olduğu görülmektedir.

Cinsiyet Sıklık Yüzde
Kadın 11 %22,4
Erkek 38 %77,6
Toplam 49 %100

                             Tablo 7. Yazar Cinsiyetine Göre Tezlerin Dağılımı

Tablo 8’de Türkiye’de Kırmancca (Zazaca) Üzerine Yazılan Yüksek Lisans Tezleri yazar soyadı ve onaylandığı yıl, tez başlığı, danışman, üniversite, yazıldığı dil ve sayfa sayıları bilgileri esas alınmak suretiyle liste şeklinde tasnif edilmiştir. Çalışmamız sürecinde Yükseköğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi (YÖKTEZ) veri tabanında kayıtlı 49 tezden 2 tanesine yazarları tarafından verilen kararla erişim sınırlandırılması uygulandığı, 6 tanesinin ise Türkiye’de kitap şeklinde yayımlandığını bulgusuna ulaştık.

Tablo 8. Türkiye’de Kırmancca (Zazaca) Üzerine Yazılan Yüksek Lisans Tezlerinin Listesi[3]

Yazar Başlık Danışman Üniversite Dili Sayfa S.
İrfan Akdağ, 2019 Zazayanê Dormareyê Depeyi di Kulturê Wareyî: Mintiqaya Sarconi Prof. Dr. H. Çiftçi Bingöl Ü. Zazaca 155
Nadire Güntaş Aldatmaz, 2013 Folklorê Kirmancan (Zazayan/Kirdan/Dimilîyan) Ser o Cigêrayîşê Prof. Dr. K. Yıldırım M. A. Ü. Zazaca 248
Nevzat Anuk, 2015 Behsê Tirkkerdişê Kurdan de Merkezêk: Enstîtuyê Cigêrayîşê Tirk Doç. Dr. A. Adak MAÜ Zazaca 122
Danyal Apuhan, 2015 Vıstunıkuni Zazakiye Çewlig di Baweri Bêbıni Yrd. Doç. Dr. A. Kayıntu Bingöl Ü. Zazaca 117
Mehmet Aslan, 2019 Molla Abdulkadir Muşeki’nin Mevlidi (Metin ve İnceleme) Dr. Öğr. Ü. İ. Söylemez Bingöl Ü. Türkçe 164
Mehmet Aslanoğulları, 2014 Lerch’in Zazaki Derlemelerinin Çevirimyazı ve Türlerine Göre Sözcüklerin Tahlili Doç. Dr. M. Kırkız Bingöl Ü. Türkçe 164
Burçin Asna, 2014 Bingöl’de Zazaca Atasözlerinin Tahlili Doç. Dr. N. Bolelli Bingöl Ü. Türkçe 135
Yusuf Aydoğdu, 2015 Modern Zaza Hikâyeciliği Prof. Dr. H. Çiftçi Bingöl Ü. Türkçe 65
Muhsin Aygün, 2015 Bingöl Yöresinde Kullanılan Zazaca Hayvancılık Yrd. Doç. Dr. İ. Özdemir Bingöl Ü. Türkçe 123
Kavramları
Yaşar Baluken, 2019 Hetê Grameri ra Fekê Çewlîgî Öğr. Gör. İ. Bingöl M. A. Ü. Zazaca 165
Murat Başaran, 2019 Sêwregi de Eşîrê Kirmancan (Dimilîyan) û Kirmanckîya (Dimilkîya) Înan Öğr. Gör. İ. Bingöl M. A. Ü. Zazaca 166
İbrahim Bingöl, 2013 Kirmanckî (Zazakî) de Pêveronayîşê Fekê Çewlîgî û Gimgimî Prof. Dr. K. Yıldırım M. A. Ü. Zazaca 110
Maşide Biricik, 2019 Bazı Yörelerde Ses Değişimleri Prof. Dr. H. Çiftçi Bingöl Ü. Türkçe 91
Abdulkerim Bor, 2014 Bingöl Yöresi Zazaca Halk Türküleri Prof. Dr. A. Yüksel Bingöl Ü. Türkçe 170
Mutlu Can,  2018 Bîblîyografyaya Kirmanckî  (Zazakî ) (1963-2017) Öğr. Gör. M. Tayfun M. A. Ü. Zazaca 595
Metin Çiftçi, 2015 Eqîdnameyo Zazakî yê Mela Mehemedê Hezanîyî (Metno Transkrîbekerde, Wekenitiş û Açarnayîş) Doç. Dr. N. Bolelli Bingöl Ü. Zazaca 75
İbrahim Dağılma, 2017 Mewlidê Xasi û hetê Me’na ra Wekenitişê Mewlidi Prof. Dr. H. Çiftçi Bingöl Ü. Zazaca 230
Perihan Demir, 2015 Zazakî de Derheqê Awanî û Antişî yê Karî Ser Yew Cigêrayîş Doç. Dr. M. Kırkız Bingöl Ü. Zazaca 155
Rıdvan Dolgun, 2015 Zikte de terme Hacetan û Manayanê Hacetanê ke Cuya Rojane de Şuxulyenê Doç. Dr. M. Kırkız Bingöl Ü. Zazaca 128
Hatip Erdoğmuş, 2015 Meseleyê Dormalê Darahênî (Metne-Tedqîq) Doç. Dr. M. Kırkız Bingöl Ü. Zazaca 116
Ramazan Eroğlu, 2019 Folklorê Dewanê Madira, Xelika û Çirê ê Sîîrt Baykan Dr. Öğr. Ü. N. Butasım Bingöl Ü. Zazaca 131
Ahmet Gider, 2017 Molla Muhammed Kavarî Dîvan’ında Din ve Tasavvuf Yrd. Doç. Dr. M. Çetkin Bingöl Ü. Türkçe 110
Büşra Gökalp, 2018 Bingöl Masallarında –Seçilmiş Örneklerde-Masal Çözümlemeleri Prof. Dr. H. Tan Bingöl Ü. Türkçe 76
Handan Hamarat, 2020 Hekimêniya Şari yê Çoligi u Terminolojiyê Weşiye Doç. Dr. A. Süt Bingöl Ü. Zazaca 90
Mehmet Emin Kaçan, 2018 Zazakî de Kategorîzekerdişê Edatan û Metnanê Zazakî ra Nimûneyî Öğr. Gör. İ. Bingöl M. A. Ü. Zazaca 102
Yılmaz Kanat, 2019 Batı Kaynaklarında Zazalar Dr. Öğr. Ü Y.Aydoğdu Bingöl Ü. Türkçe 351
Mihriban Kanat, 2019 Şîîra Kirmanckî de Şekil û Mana Öğr. Gör. M. Tayfun M. A. Ü. Zazaca 182
Ayetullah Karabeyeser, 2017 Zazaki dı Wexti Prof. Dr. O. Başaran Bingöl Ü. Zazaca 69
Emin Karaca, 2019 Bingöl Yöresi Zazaca Türkülerde İnsan Unsuru Dr. Öğr. Ü. Y. Aydoğdu Bingöl Ü. Türkçe 129
Özlem Kılıç, 2015 Gramerê Zazakî de Derheqê Negatîfîye de Yew Cigêrayîş Doç. Dr. M. Kırkız Bingöl Ü. Zazaca 130
Ahmet Kırkan, 2014 Mewlîdê Usman Esad Efendîyo Babijî “Bîyîşa Pêxemberî” (Metn û Wekenitiş) Doç. Dr. A. Adak M. A. Ü. Zazaca 155
Şahap Laçin, 2018 Zazakî de Zerfî û Goreyê Raweyan Şuxulnayîşê Zerfan Prof. Dr. H. Çiftçi Bingöl Ü. Zazaca 99
Hidayet Samuk, 2018 Servi Bölgesi Folkloru Dr. Öğr. Ü. M. Kaya Bingöl Ü. Türkçe 218
Kafur Seçilmek, 2018 Edebîyatê Fekkî yê Kirmanckî yê Mintiqaya Sêwregi Öğr. Gör. M. Tayfun M. A. Ü. Zazaca 196
Pervin Septioğlu, 2020 Sanikî Mintiqaya Guevdereyî (Metîn û Tehlîl) Prof. Dr. H. Çiftçi Bingöl Ü. Zazaca 182
Hıdır Sönmez, 2020 Elewiyanê Zazaunê Dersımi de İtiqat u Ritueli Prof. Dr. H. Çiftçi Bingöl Ü. Zazaca 174
Semra Söylemez, 2014 Melekan, Gaz ve Muradan Köyleri Zazacasının Ses Değişimi Yönünden Karşılaştırılması Doç. Dr. M. Kırkız Bingöl Ü. Türkçe 113
Esat Şanlı, 2017 Têvernayîşê Kurmanckî û Zazakî: Nimûneyê Licê û Hezanî Öğr. Gör. İ. Bingöl M. A. Ü. Zazaca 142
İhsan Tektaş, 2018 Mintiqaya Licê ra Diwês Sanikî û Versîyonê Înan: Pêceronayîş û Tehlîl) Öğr. Gör. M. Tayfun M. A. Ü. Zazaca 208
Yeter Uslu, 2019 Bingöl Üniversitesinde Eğitim Gören Zaza Öğrencilerin Zazaca Algısı Prof. Dr. A. Yüksel Bingöl Ü. Türkçe 68
Murat Varol, 2016 Diwanê Melayê Cebexçuri (Metn u Tehlil) Doç. Dr. A. Süt Bingöl Ü. Zazaca 171
Seid Veroj, 2014 Veracêkerdena Gramerê Zazakî û Kurmancî: Dîyalekt, Alfabe, Fonetîk, Morfolojî Prof. Dr. K. Yıldırım M. A. Ü. Zazaca 189
Mehmet Yergin, 2015 Mewlîdê Mela Ehmedê Xasî: “Mewlıddu’n-Nebıyy’l Qureyşiyyi” (Metn-Wekenitiş) Yrd. Doç. Dr. H. Acar M. A. Ü. Zazaca 218
Şahap Yeşilkaya, 2014 Edebîyatê Kirdkî (Zazakî) de Mewlîd û Mehemed ‘Elî Hunî Yrd. Doç. Dr. Ş. Narin Bingöl Ü. Zazaca 165
Mesut Yeşilkaya, 2019 Hetê Cinsîyetê Gramatîkî ra Pêveronayîşê Kirdkî (Zazakî) û Kurmanckî) Öğr. Gör. İ. Bingöl M. A. Ü. Zazaca 147
Pınar Yıldız, 2016 Mehelî û Kirmanckîya Înan Öğr. Gör. M. Tayfun M. A. Ü. Zazaca 191
Veysel Yıldızhan, 2017 Bi Tarîxê Nusîyayena Xo ya Tewr Kehene Çekuyê Kirmanckî (Zazakî) (1798-1903) Öğr. Gör. M. Tayfun M. A. Ü. Zazaca 321
Abdurrahman Yılmaz, 2015 Zazaca Türkçe Sözlük (Genç-Bingöl Yöresi) Doç. Dr. N. Bolelli Bingöl Ü. Türkçe-Zazaca 190
Bilal Zilan, 2016 Di Kitabê Muhammedê Şêx Ensarî: “Raro Raşt” û “Me’lumatê Dinîye” (Metn û Cigêrayîş) Öğr. Gör. M. Tayfun M. A. Ü. Zazaca 200
  1. TÜRKİYE’DE KIRMANCCA (ZAZACA) ÜZERİNE YAZILAN YÜKSEK LİSANS TEZLERİNİN GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ

Türkiye’de bugüne dek Kırmancca (Zazaca) üzerine 49 adet tezin hazırlandığı görülmektedir. Yoğunluklu olarak nitel araştırma yönteminden faydalanıldığını tespit ettiğimiz bu tezlerin daha çok gramer, folklor ve klasik/dini edebiyat konularında yazıldığını belirtebiliriz. Enstitü düzeyinde bakıldığında ise tüm tezlerin Yaşayan Diller Enstitüsü ismini taşıyan iki enstitünün bünyesinde hazırlandığı görülmektedir. Türkiye’de bugün itibariyle Kırmanccaya yönelik yüksek lisans düzeyinde eğitim sadece mezkûr üniversitelere bağlı bu iki enstitüde verilmektedir. Yukarıda atıfta bulunduğumuz gibi Kırmancca (Zazaca) Mardin Artuklu Üniversitesi’ne bağlı Yaşayan Diller Enstitüsü’nde Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalının çalışma alanı içerisine giren Kürt diyalektlerinden biri olarak kabul edilmekte iken Bingöl Üniversitesi’ne bağlı Yaşayan Diller Enstitüsü’nde Kürt Dili ve Kültürü/Edebiyatı Anabilim dalının dışında değerlendirilerek Zaza Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı adıyla ayrı bir akademik birim şeklinde yapılandırılmıştır.

Kırmancca üzerine yazılan tezlerin büyük çoğunluğunun Bingöl Üniversitesi’nde hazırlandığı görülmekle birlikte bu tezlere ilişkin kimi önemli detaylar göze çarpmaktadır. Söz gelimi birkaç detayı şöyle sıralayabiliriz; Kırmancca üzerine yazılan 49 tezden 14 tanesi Türkçe yazılmıştır ve bu tezlerin tamamı Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü’nde hazırlanmıştır. Odaklandığımız esas konu tezlerin içerik analizi olmamakla birlikte Bingöl Üniversitesi’nde hazırlanan 17 tezde önemli imla hataları ile formel nitelikli eksiklik ve yanlışlıkların olduğunu tespit ettik. Formel çerçeve içinde kalan Zazaca yazım kurallarında standartlaşmanın olmadığına bir örnek olarak Türkçede Danışman anlamına gelen sözcüğün “Şewîrmend”, “Şêwırmend”, “Şormend”, “Mûşavır”, “Mışawır” vb. şekilde olmak üzere farklı biçimlerde yazılması gösterilebilir. Temel tez yazım tekniği kurallarına uyulmadığına örnek olarak ise 2014-2018 yılları arasında yayımlanan 10 tezde Amaç, Yöntem/Metot ve Sınır/Kapsam başlıklarına bağımsız bölümler halinde de Giriş bölümünde de yer verilmemesi gösterilebilir.

  1. SONUÇ VE TARTIŞMA

Bu çalışmada, YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanında yayımlanan 2013-2020 (2020 için süre 21 Eylül olup yaklaşık 8 yıl) Kırmancca (Zazaca) alanında tamamlanan 49 yüksek lisans tezi, ilgili kurumdan elde edilen veriler sınıflandırılarak “yıl, üniversite, anabilim dalı, danışmanı, sayfa sayısı, konu, yazar cinsiyeti” gibi çeşitli bibliyometrik parametreler çerçevesinde analiz edilmiştir. Kırmancca üzerine yazılan tezleri nicel olarak değerlendirdiğimizde birinci sırada Bingöl Üniversitesi’nin, ikinci sırada ise Mardin Artuklu Üniversitesi’nin yer aldığı görülmektedir. Tezlerin tamamının mezkûr üniversitelere bağlı Yaşayan Diller Enstitüsü adını taşıyan iki enstitüde hazırlandıkları ancak Mardin Artuklu Üniversitesi’nde hazırlanan 18 tezin Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı üst başlığını, Bingöl Üniversitesi’nde hazırlanan 31 tezin ise Zaza Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı üst başlığını taşıdığı görülmektedir.

Tezler yıllar itibariyle analiz edildiğinde en fazla tezin 2015 ve 2019 yıllarında (11’er adet) yazıldığı ve yıllar itibariyle tez sayılarında artışlar olurken bazı yıllarda azalmalar olduğu görülmektedir. Kuşkusuz bu durum diğer anabilim dallarında kaydedilenlerden farklı olarak, Kürtçenin ve Kürtçe eğitimin Türkiye’deki siyasal iklime göre değişkenlik gösteren popülasyonuna bağlanabilir. Kırmancca eğitim verilen yüksek lisans programlarında eğitim gören öğrencilerce hazırlanan tezlerden 14 tanesinin Türkçe yazılmış olması ve bunların Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Zaza Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı bünyesinde hazırlanmış olması bir diğer önemli bulgudur.

Tezlerde araştırma yaklaşımı olarak en çok kullanılan yaklaşımın nitel araştırma yaklaşımı olduğu, cinsiyetlere bakıldığında “kadın” yazarların azınlıkta kaldığı, tezleri yöneten danışmanlara bakıldığında en çok sayıda tezin Prof. Dr. Hasan Çiftçi ve Öğr. Gör. Mehmet Tayfun (Malmîsanij) tarafından (7’şer adet) yönetildiği, tezlerde sayfa sayısının en az “65”,  en çok  “595” olduğu görülmektedir. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanında yayımlanan 49 Kırmancca konulu tezden 2 tanesine yönelik erişim kısıtlaması getirildiği, bazı tezlerde önemli formel nitelikli eksikliklerin, imla ve metodoloji hatalarının görüldüğü ve bunların büyük kısmının Bingöl Üniversitesi’nde hazırlanan tezler olduğu, 6 tanesinin Türkiye’de kitap şeklinde yayımlandığı bu tezlerinse Mardin Artuklu Üniversite’sinde hazırlanan tezler olduğu çalışmamız çerçevesinde ulaştığımız önemli sonuçlardandır.

Çalışmanın, “Kırmanncca (Zazaca)” konusundaki yüksek lisans tezlerinin nitelikleri bakımından araştırmacılara bir ön bilgi sunarak, yapılan araştırmalarda yol gösterici olacağı düşünülmektedir. Çalışmada tezlerin belirli özellikleri incelenerek bir içerik analizi yapıldığından, araştırmacılar, yüksek lisans tezi çalışmalarındaki birçok bilgiye kısa zamanda ulaşabilme imkânı bulabileceklerdir.

Gelecekte yapılacak çalışmalarda tezlerde özet içeriğine ve yöntem içeriğine ilişkin analizler yapılarak daha detaylı incelemelerde bulunulabilir. Bundan sonra yapılacak çalışmalarda bildiriler, makaleler ve tezler karşılaştırmalı olarak değerlendirilebilir. Ayrıca gelecek yıllarda Kırmancca (Zazaca) alanında hazırlanan tezlerin, makale ve bildirilerin bibliyometrik açıdan analiz edileceği araştırmalar ile yıllar itibariyle karşılaştırma yapma imkânı da elde edilecektir. Bu sayede alandaki gelişim daha iyi ortaya konulabilir.

*Bu makale Mardin Artuklu Üniversitesi Türkiye’de Yaşayan Diller Enstitüsü tarafından çıkarılan Mezopotamya Çalışmaları /The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) adlı hakemli derginin Zazaca ve Zazalar: Edebiyat, Kültür ve Dil konulu özel sayısında yayınlanmıştır.  (31.12. 2020)

[1] Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı Uzmanı, Kürt Dili (Zazaca) uzmanı

  e-mail: [email protected]

[2] Bkz.https://www.artuklu.edu.tr/yasayan-diller-enstitusu/anabilim-dallari/k%C3%BCrt-dili-ve-k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC  (erişim tarihi: 11.09.2020)

[3] Yazar soyisimlerinin alfabetik olarak sıralanmasıyla hazırlanmıştır.

KAYNAKÇA

Al, U. & Coştur, R. (2007). Türk psikoloji dergisinin bibliyometrik profili. Türk Kütüphaneciliği, 21(2),

     142-163.

Alakom, R. (1991). Kürdoloji Biliminin 200 Yıllık Tarihi Geçmişi (1787-1987), Deng Yayınları, Ankara.

Aykaç, Y. & Güzel, Ş. & Çakar S. (2019). “Bîbliyografyaya tezên masterê yên beşên ziman û edebiyata

     kurdî û ziman û çanda kurdî (2011-2018), e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi/Journal of Oriental

     Scientific Research (JOSR), c. 11/2, 1a007-1043.

Aykaç, Y. (2017). “Bîbliyografyaya Tezên Beşên Kurdolojiyê yên li Turkiyeyê (2011- 2016)”, JMS, c.

     2/1, 119-132.

Beşel, F., & Yardımcıoğlu, F. (2017). “Maliye Dergisinin Bibliyometrik Analizi: 2007-2016 Dönemi”,

     Maliye Dergisi, 133-151.

Broadus, R. N. (1987). “Toward a deffiniation of “bibliometrics”. Scientometrics, 12(5-6), 373- 379.

Bruinessen, M. V. (2009). Kürdolojinin Bahçesinde, Vate, İstanbul.

Ertekin, M. Z. & A Güzel, Ş. (2019). “Xebatên kurdolojîyê li zanîngeha Bîngolê (2014- 2018)”,

     Mukaddime, 10(1), 161-193.

Geyik, R. & Şanlı, E. & Acun, R.  & Vd. (2019), “Xebatên Akademîk yên Kurdolojîyê Li Turkiyeyê

     (2009-2019)”,  Uluslararası Kurdiname Dergisi/International Journal of Kurdiname, 1, 17-48

Kan, A. (2019).  “Gotarên kurdî: Yên di kovarên Akadenîk ên li Tirkîyeyê de (2009-2019)”, Kadim

     Hikmet – Uluslar Arası Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 54-69

Lawani, S. M. (1981). Bibliometrics: its theoretical foundations, methods and applications. Libri, 31(1),

     294-315.

Nikitin, B. (1976). Kürtler: Sosyolojik ve Tarihi İnceleme, Özgürlük Yolu Yayınları, İstanbul.

Özel, Ö. H. & Kozak, N. (2012). “Turizm pazarlaması alanının bibliyometrik profili (2000- 2010) ve

     bir atıf analizi çalışması”. Türk Kütüphaneciliği, 26(4), 715-733.

Pritchard, A. (1969). “Statistical bibliography or bibliometrics?.”, Journal of Documentation. 25(4),

     348-349

Sengupta, I.N. (1992). Bibliometrics, Informetrics, Scientometrics and Librametrics: an Overview.

     Libri, 42(2), 75-98

Tatar, C. C. & Ece, A. S. (2012). “Bilimsel dergilerdeki müzik makalelerinin bibliyometrik profili”,

     Akademik Bakış Dergisi, 30, 1-16.

https://www.artuklu.edu.tr/yasayan-diller-enstitusu/anabilim-dallari/k%C3%BCrt-dili-ve   

      k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC (11.09.2020)