Dewa Hopa ke eyro mîrasê enê medenîyetê verênî sero bîya awan de, 13 (hîrês) bab û barixî estî û înan ra teber zî berqefê dewe (ayê ke binkîyê dew nîyê, sewbî dewan ra qerfîyayê û teber ra ameyê ewca) estî. Dewijê Hope xo mîyan de zî sey “kird” û “mîre” di letey benê. Mîreyê Hope, binkîyê dewe nîyê, Gêl ra ameyê. Kelîma “Mîre”, eslê xo de yew mana tebeqa sosyal û îdarî îfade kena, seba dîyarkerdişê statuyê bawkalandê înan ê verênan yena vatiş. Çimkî mîreyê aya mintiqa, tornê îdarekaranê Hukmatê Gêlî bîyê. Ena ra teber hetê heqê mulkîyet û hiqûqî ra ti ferq navbeynê înan de çinî yo.
Verê ke ez behsê bab û barixanê dewa Hope bika, wazena ziwanê ma yê kirdkî (dimilî) de mana ena kelîma sero çend qisey vaja. Hop (Hopek): Ma bi Kirdî (Dimilî) vanê “Hop”, Kirdasîyê dorûberê ma zî vanê “Hopek”. Ziwanê kirdî de di manayê kelîma Hope estî: 1- Cayo ke vernîya laya (leya) awe yan zî dereyê awe bi yew bendî ameyo girotiş/gêryawo û pey yê de awe pêser bîya, ewca ra vajîyeno hope; 2. Cayo ke kaş û raşte pêresenê, ewcay ra zî vajîyeno hope.
Sey nameyê gelek dewan, bi namebê “Hop” sewbîn cayanê Kurdistanî de zî dewî estî. Ez winî zana ke hema dorûnorê ma de, Sêwrege de bi nameyê “Hop”e yew dewe esta ke bi tirkî tira vanê “Büyüktepe” û ena dewe navbeynê Sêwrege û Çêrmûg de dekewene mîyanê mintiqa eşîra Qirwarî. Goreyê agadarîyê ke Uğur Sermîyanî dayê mi, Dêrsim de zî bi nameyê “Hope, Hopike” panc dewî estî: Hopike (Beşelma) bi Xozat ra girêdaya, Hopike (Havuzlu) bi Pulur (Ovacık) ra girêdaya, Hopike (Ataçınar) bi Mazgêrd ra girêdaya, Hopika (Demirtaş) Îmranlî û Hopike girêdayeyê (mezraya dewa Xaçelî/Dikenli ya Mamekîye.
Bêguman seycê bîyayîşê nameyê enî heme dawan û sewbîn dewê ke nameyê înan seycê yo, tesaduf nîyo. Gerek ena babete sero xebatê sosyolojîk, demografîk û tarîxî yê cîya-cîyayê bêrê kerdiş.
Baba Baran
Ena xebate de dara bab û barixan, goreyê nesebê laj û mêrdeyan derg bena, winî aseno ke zaf cayan de keyneyê û cinî kemî vajîyayî. Dewa Hope, hîrês babik û barixan ra yena pê.
Vatişê bavûkalikan gore, sazkerdox û viraştoxê dewa Hope Barîyek o û pîlê Baran ê ke Hope de yeno zanayîş zî Barîyek o. Vateyê barixa Baran zî namedê yê ra peyda bîya; Barîyek˃Barîyan˃Baran. Vatişdê extîyarandê key baran û dewijan gore Barîyek, tira çend serrî vêşî yan kemî bo zî, navbeyna serrandê 1600-1680 de ciwîyayo.
Vanê ay wext erd û milkê dewa Hope pêro yê Barîyekî bîyê û O bi xo zî mêrdimêko jêhatî û bîyaye de bîyo. Ay wext dewê sey Şilbetan, Bilikan û Omeran ewcayan de çinî bî, erdê înan zî dewa Hope sero bîyo. Vatişdê Hemoyê Zoroy gore; Binê Kerrî de tewleyê estorandê yê bînê û estorê yê yew êxle bîyo. Vatişana winî aseno ke cayo verên ê banandê înan zî Bindê Kerrî de bîyo û cayê mezelandê tewr verênandê înan zî, hêgayê verê berî yo ke anka Asîmî kerdo rez ewca bîyo.
Barîyekî ra Hecî beno û Hecî ra zî hîrê lajî benê: Hes (Hesen), Kêwa (Ehmed) û Îbrahîm.
Hesê Baran ra hîrê lajî benê; Zilvî, Welî û Ehmed. Vanê Hesê Vanê Hesê Baran yew mêrdimo dîndar, sofî, zerweş, comerd û zengîn Baran yew mêrdimo dîndar, sofî, zerweş, comêrd û zengîn bîyo. Têkilîya yê û dewanê dorûberî weş bîya, giragir û alimê mintiqa dewamî bi meymanî ameynê keydê yê. Vateyê bawkalan gore, wextê Hesê Baran de, gama ke Şêx Hesenê Nûranî (Axtepî)[1] biameynê ena heta, dewamî ameynê serpirodayîşê û meymaneya yê.
Zilvî Baran ra zî çiyer lajî û yew keyna benê; Meheme, Evdal, Pîrzeyd, Mistefa (Xal Mist) û Asîya. Heme çiyer lajê Zilvî; Evdal, Pîrzeyd, Meheme û Mistefa ordîya Osmanî de şîyê Yemen Şer û ewca de hîrê lajî merdî û Mistefa tena 12 serrana pey saxlem agêrayo dewe. Mistefa (Xal Mistî) ra zî çiyer lajî benê: Evdal, Meheme, Adem, Hesen. Serra 1934 de vejyayîşê qanûndê soyîsmî (peynameyî) ra pey, soyîsmîyê “Çibuk” giroto.
Welî Baran (01.07.1867) ra hîrê lajî û di keynê bîyê; Hesen, Ehmed, Eskerî (01.07.1917-1959) (Hetê maye ra bawkalê nuştoxê enê xetan o.), Zele (Zelêxa), Xemike. Vejîyayîşê qanûndê soyîsmî (peynameyî) ra pey, soyîsmîyê “Çibuk” giroto.
Kêwa[2] (Keywan/Ehmed) ra zî Husên beno û Husênê Kêway ra zî hîrê lajî bîyê: Sihik, Xerîb û Ehmed.
Sihikî ra hîrê lajî benê: Ehmed, Husên û Mehemed.
Xerîbî ra yew keyna yanî Zêrike bena.
Ehmed, azeb bîyo, şîyo seferberlix û nêagêrayo
Îbrahîmê Baran ra di lajî benê; Rem (Remezan) û Bişar.
Rem (Remezanî) ra zî hîrê lajî benê; Mehmedîn, Ehmed û Husên. Înan ra Mehmedîn (Sofî Ato) ocaxkor bîyo û Husên zî ciwaneya xo de merdo. Ehmedî ra zî hîrê lajî bîyê; Mûsa (93 serre yo), Husên û Yaşer.
Baba Zoroyan (Baba Cûlan, Key Hemolekan)
Goreyê vatedê Hemoyê Zoroy, pîlê ena barixe Cûl o. Cûlî ra hîrê lajî bîyê; Hemolek, Temo (Tem) û Hes (Heso). Temo û Heso ocaxkor bîyê, dara keyî Hemolekî sero şên bîya. Hemolekî ra Hemo, Hemoy ra zî Osman (Oso) û Zoro bîyê.
Osmanî ra zî panc lajî benê; Meheme, Elo, Hesen, Husên û Hemo. Înan ra hîrê hebî yanî Mehemed, Elo û Hemo şîyê esker û nêagîrayê. Husênî ra zî di lajî bîyê: Ehmed û Eshed. Ehmedî ra; M. Henefî, Remo, Emîna, Fatma û Zeytune bîyê. Eshedî ra zî Husên, Zibêda û Xezale bîyê.
Zoroyî ra zî panc lajî û yew keyna bena; Adem, Meheme, Esma, Husên, Elî û Hesen. Înan ra Meheme şîyo esker û nêagêrayo, Hesen zî azebeye de merdo. Ademê Zoroy ra di lajî û panc keyney benê; Eyşane, Sêmike, Zelêxa, Hemo, Besîya û Hecî. Esma ra Mamîra, Elî ra zî Meheme û Kezîba benê. Husênî ra (Husênê Zoroy) zî; Gulîzare, Seîd, M. Sîrac, Harun, Şewqa, Letîfa û Lûtfî benê. Serra 1934î de, vejîyayîşê qanûndê peynameyî ra pey, peynameyê “Koyun” giroto.
Baba Elasîyan
Key Elasiyan ra vatedê Weysî û Sêflayê[3] Elî Meyre gore, eslê xo de kalikê înan Dêrsim ra ameyê Bîngol (Çewlîg) û ewca ra zî ameyê Hope. Elê Asî yan zî Elîas/Elas kalikê înanê tewr verên o ke yeno zanayîş.
Elasî ra Xidir beno, Xidirî ra Res (Resul) beno û Resî ra zî Kerîm û Ehmedo Topal benê. Res, lajê Nar o. Neslê Ehmedê Topalî çinîyê û Kerîmê Resî ra zî çiyer (çehar) lajî û yew keyna benê.
Kerîmê Resî (01.07.1844) ra çiyar lajî û yew keyna bîyê; Adom, Mûsa, Hewe, Îsmaîl û Hesen.
Adomê Kerîmî ra (01.07.1889): Elî (Elî Meyre) (01.07.1910) û Elî Meyre (07.07.1890) ra zî çiyer lajî û ponc keynê benê; Şekere, Refî, Musa, Ziboye, Xatune, Xanime, Evdilkerîm, Weysî û Sêfla. Key xal Elîyê Meyre, vejîyayîşê qanûndê soyîsmî (peynameyî) ra pey, peynameyê “Tetîk” giroto.
Mûsayê Kerîmî ra bi nameyê Hele (Helîm) tena yew keyna bîya.
Îsmaîlê Kerîmî ra hîrî keynê û di lajî bîyê: Fatma, Gulî, Eyşe, Bese, Adom û Mehmed Elî.
Hesenê Kerîmî; wişkla bîyo û tira zûret peyda nêbîyo.
Baba Qeran
Key Qeran zî eslê xo de mintiqa Qerebegana Palî ra ameyê Hope. Key Qeran, verê mîran û wextê Hesê Baran de ameyê dewe. Pîlê înan ê ke tewr verê ameyê dewa Hope, Hesê Zeyte û Namoyê datê yê bîyo. Hesê Zeyte ra hîrê lajî benê; Kelo, Şewîş û Şem.
Şemoy ra Gul û Îsa benê. Gulî ra zî çiyer lajî benê: Îs (Îsmaîl), Meheme, Cayîl û Sadiq. Îsê Gulî ra; Eskerî, Şemo, Adom, Sebrî û Îhsan benê. Mehmedê Gulî ra Mamîra bena. Cayîlê Gulî ra Emike, Feyzî, Nûrîya, Şaynaze, Mehmed û Xarzî benê. Sadiqî ra zî Salih, Henefî, Mûsa, Kerîma, Kezîba û Zelêxa benê. Vejîyayîşê qanûndê soyîsmî ra pey, Key Sadiqî “Yalçın” û ayê bînî zî peynameyê “Akyol” giroto.
Keloy ra Zilo û Mih (Meheme) benê û Ziloy ra zî di lajî; Elî û Osmon benê. Elî ra Ehmed (Ehmedê Êmîşe) û Adom benê. Ehmedê Êmîşe ra Meheme, Eşref, Keleş û Gulîzare benê. Adom nêzewicyeno. Osmonî ra zî Husên beno û Husênî ra zî Osmonê (tornê Osmanî) beno. Vejîyayîşê qanûndê soyîsmî ra pey, soyîsmîyê “Köysu” giroto. Mihî ra zî Mehmed û Zelêxa (Bîbnok de zewicyaya) benê.
Lajê hîrin ê Hesê Zeyte Şewîş o. Şewîşî ra Elî, Tem, Livik û Dîno benê. Elî ra Tem (Temê Heme), Miş, Xene, Emoy û Miharem benê. Temî (Temoy) ra zî Elî (Hecî Elî) û Êmîşe benê. Elî (Hecî Elî) ra zî Hesen, Husên, Xatûne, Wiso, Zifqar, Huznîya û Sebêha benê. Vejîyayîşê qanûndê soyîsmî ra pey, soyîsmîyê “Atalay” giroto.
Elî (Elê Şewîşî) ra Tem (Temê Heme), Xene, Miş (Mişûr) Mehrem û Emoy benê. Temê Heme ra zî Osman, Cemîl, Elî, Koçere, Fatoy, Cemîla, Asîya, Ziboy, Nazoy, Xezale û Meqoy bîyê. Vejiyayîşê qanûndê peynameyî ra pey, peynameyê “Meşe” giroto. Livikî ra Mist û Fate benê. Mişî (Mişûrî) ra Mehme, Gulere, Zilvîya û Ziboy benê.
Baba Qaşlîyan
Vatişê Wesilayê Ado Tehloyî gore Key Qaşlîyan yanî kalikê înan, nizdî disey-hîrsey serran ra ver hetê Dêrsim, Bîngol û Palo ra ameyê ewta de ca bîyê. Weysila vano: “Goreyê zanayîş û vatişê pîlandê ma, Key Qaşlî ra ayo ke tewr vernî de ameyo ewta Ehmê Qaşlî yo. Ehmê Qaşlî ra Hesen, Elî û Zilfî (Tehlo) bîyê û Zilfî ra zî Ado (Adom) bîyo. Adoyê Tehloyî di cinî kerdî û her yewe ra ponj gedey bîyê; damarîya mi ra ponj keynekî û marda mi ra zî yew laj (ez) û çiyer keynekî bîyê.”[4] Qebûlbîyayîşê qanûnê peynameyan ra pey, key Qaşlî peynameyê “Yıldırım” gênê.
Baba Koçoyan
Goreyê vatedê Hemoyê Zoroy, bi eslê xo dewa Dêrey ra ameyê û pîlê înan o ke yeno zanayîş Elî (Elo) yo. Elî ra Mûsa û Mûsayî ra zî Adom (Adem) bîyo. Adomî ra zî Elî (Elî Beye), Ezo (Ezoy Beye) û Şemo (Şemoy Beye) bîyê.
Baba Xelan
Pîlê înan o ke yeno zanayîş Xel (Xelîl) o. Xelî ra Ehmed û Mihemed benê. Ehmedî ra; Hesen, Elî, Remê, Zeyne, Eyşe û Geweze benê. Mehmedî ra zî Elî û Elî ra zî Eko (Akîf) beno.
Baba Hisikan
Goreyê vatedê Hemoyê Zoroy, eslê xo de hetê Hêne û Zixûr ay cayan ra ameyê, pîlê înan Husê Meyre bîyo. Husê Meyre ra Elî (Elî Medike), Ebas, Beye, Hesen (Mila Hesen) benê. Elî Medike ra Şemo, Fedîla û Beye; Ebasî ra zî Hesen û Husên benê, Mela Hesenî ra zî Fatoye (Fatma) bena.[5]
Baba Eldê Hewe
Key Eldê Hewe eslê xo de dewa Qelbînî ra ameyê. Pîlê înan o ke Qelbîn ra ameyo nameyê yê Mehemed bîyo. Mehemedî ra Elî beno û Elî ra zî; Îs (Îso), Hûs, Ehmed, Tem (Temo) û Helike benê. Îsî ra Adom (Hecî Ado), Hemo û Hewe benê; Hûsî ra Birzo, Mehmed, Mehdîn, Seyran, Xeyrike, Salike û Fatma benê; Ehmedî ra Husên, Mehemed, Meyre, Zibe û Esma benê; Tem (Temo/Temo Topal) ra zî Şûkrî, Weysî, Ayser, Şayîza, Zekîya û Ferat benê. Qanûnê 1934î ra pey, soyîsmî “Taşkın” giroto.
Baba Xeyran
Eslê xo de dewa Bazbende ra ameyê Hope. Pîlê înan o ke yeno zanayîş As o û Asî ra Elî û Elî ra zî Xeyrî bîyo. Xeyrî ra Ehmed, Xoxe û Sitike benê. Ehmedî ra zî di lajî û hîrê keynê benê; Fiko, Hûs, Eyşe, Gule û Sewike. Qebûlbîyayîşê qanûnê 1934î ra pey, peynameyê “Ubay” giroto.
Baba Sofî Began
Key Sofî Began zî mîrandê Gêl ra yî, berqefê dewe hesibîyenê, nizdî 100 serrî yo ke Gêl ra ameyê Hope. Vatedê Qudretê Xal Paşay (Kudret Sekmen) gore: “Ayê ke Gêl ra ameyê, keyeyo peyên ê înan o, bawkalê înan Tehar (Tahîr) Beg, çend serrî verê hereketê Şêx Seîdî ameyo dewa Hope. Wexto ke hereketê Şêxî bîyo, îne Hope de bîyê, çimkî Elî Barûtî ena dawa sero bawkalê mi Sofî Beg Hope de tebîşto berdo Şilbetan û ewca de kişto.
Sofî Beg, lajê Tehar Begî bî, Sofî Begî di cinî kerdî û tira çiyer gedey bîyê: Paşa (Tahîr), Receb, Fatma, Eyşe. Paşa (Tahîrî) ra; Paşa, Sebrî, Sêfla, Besrî, Remezan, Kudret, Celal, Seadet û Gulî benê. Recebî ra zî; Sofî, Selaheddîn, Hûrya, Xanime, Emîna, Mehemed û Mewlîda benê. ”[6]
Baba Şerîf Began:
Eslê înan Îsmaîl Begana yî û teqrîben navbeyna serrandê 1835-1845î de Gêle ra ameyê Hope. Mîreyê Gêle dawetê Key Baran sero, wextê Hesê Baran de ameyê Hope. Vanê wexto ke Mîreyê Gêle ameyê Hope, Hesê Baran 70-80 serre bîyo û nizdî 100 serran emir kerdo. Mîran ra di birayî; Şerîf Beg û Wisif Beg ameyê Hope û vatişan gore mêrdimayeya înan û Key Baran zî bîya, eslê xo de warizayê Key Baran bîyê.
Şerîf Begî ra hîrê lajê benê; Hesen, Harûn û Têlî.
Hesenî ra Elî beno. Harûnî ra zî Şemsî (1882) beno û Şemsî ra Harûn (1899) (hetê pî ra bawkalê nuştoxê enê xetan) û Eyşe benê. Harûnê didinî yanî bawkaldê mi ra zî heşt lajî û di keyney benê; Şerîf, Hesen, Emer, Şemsedîn, Zilkîf, Gule, Guzîda, Elî (pîyê mi), Baqî û Evdila. Qebûlbîyayîşê qanûnê serra 1934î ra pey peynameyê “Ersoy” giroto.
Têlî Begî ra di lajî benê; Receb û Nûrî. Receb Begî ra di lajî û yew keyna bena; Meydîn, Adom û Rûvêda (1906-1995). Meydînî ra Feyzî, Rifet, Şaynaze û Receb benê. Adomî ra zî Dimo, Cemîl û Mehmûda benê. Qanûnê 1934î ra pey peynameyê “Aslantaş” giroto.
Nûrî Begî ra zî di lajî benê; Têlî (01.07.1895) û Xayîb. Têlî ra di lajî û hîrê keynê benê; Nûrî, Neşat, Bedrîya, Şikirya û Saniya. Xayîbî ra Fikrî, Fexrî û Xanime benê. Qanûnê 1934 ra pey peynameyê “Şahîn” giroto.
Baba Wisif Began
Wisif Beg, birayê Şerîf Begî yo û tira çiyar lajî benê; Mensûr, Teyar, Paşa û Îskender.
Mansûrî ra hîrê lajî benê, Nesro, Misfa û Bedrî. Nesro û Misfay ra zûret peyda nêbeno, feqet Bedrî Begî ra ponc lajî û hîrê keynê benê; Mehmed, Zilkîf, Misfa, Qedrî, Sidîq, Qedirya (cinîya Şêx Eskerî), Gulî û Pemba. Qanûnê 1934 ra pey soyîsmîyê “Ayhan” giroto.
Teyarî ra ponc lajî û yew keyna benê; Ehmed, Mehmed, Sebrî, Zulfîkar, Behrî û Mibareke.
Paşayî ra zî di lajî; Hemîd û Heşîm Beg benê. Hemîd kurdûnde (ocaxkor) beno û Heşîm Begî ra zî ponc lajî û çiyer keynê benê; Paşa, Sêlim, Hemdî, Zilkîf, Asîm, Nîgare, Încî, Şekere û Xatûne. Qanûnê 1934î ra pey soyadîyê “Aydoğdu” giroto.
Îskenderî (Îsê Emî) ra hîrê lajî benê; Seydîn, Hûznî û Fayê (Faîq). Hûznî ocaxkor beno, Fayê ra zî Teyfo, Hûznî, Şewî (Şefîq) benê.
Key Şerîf Began û Key Wisif Began datîzayê yewbîn ê, eslê xo de mîranê Gêlî ra yî û bi îhtimalêko gird serrandê 1835-1845î de, Gêl ra ameyê dewa Hope. Ay wext dewa Hope Gêle ser o bî, mintiqa Gêl zî goreyê protokolê Amasya ke navbeynê Osmanî û Mîranê Kurdan de îmza bibî, serra 1514î ra ena heta statuyê hukmatêko xoser de bî. Şarê înan ra vatê Mirdêsî. Key Şerîf Began û Wisif Began vanê, “Bawkalê ma Gêl ra ameyî û ma Silêman Begana ra yî”; tayê mîreyê Gêle zî xo ra vanê “Îsmaîl Begî”. Vateyê verênan gore Îsmaîl Beg û Silêman Beg, bira yan zî datîzayê yewbîn bîyê û seba kurkê ke padîşayê Osmanîyan hukumdarê Gêlî rê raykerdê, pêkewtî. Îsmaîl Beg û Silêman Beg, lajê Ehmed Begî bî û Ehmed Beg zî lajê Mehmed Begî yo û o zî lajê Husên Begî yo. “Sereyê serra 1700yî de serekê Hukmatê Gêlî Husên Beg bî û hukumdarîya yê teqabulê serrandê 1720-1750î kena.”[7]
Wextê Husên Begî de, êdî îdarekarê Dewleta Osmanî pêameyena 1514î xo vîrî kenê û dest bi mudaxaleyê îdarî yê hukmatan û sancaxanê Kurdistanî kenê; wazenê îdarekar û serekanê hukmatan û sancaxanê Kurdistanî, Îstanbulê paytextê Împeratorî de dîyar bikê. “Eno mudaxeleyê înan, beno sebebê teşqele û têmiyankewtişê Gêle. Halêko winasarên de peynî bi hukumdarîya Husên Begî yena. Yê ra pey, dewrê îdareyê Îsmaîl Beg û Silêman Begî dest pêkeno.” Wextê enê hurdî îdarekaranê Gêlî de, gizgiza navbeynê înan dewam kena, pêkewtiş û teşqeleyê mîyanê hurdî birayan, mîyanê dewanê dorûberê Gêlî de zî vila benê. Seba ke verê pêkewtiş û xirabeye bêro girotiş, bi îhtimalêko gird, sereyê serrandê 1800î de, wirdî hetan a zî qismêk terefdarê (pêgirewteyê) xo raykerdî dorûberê dewanê Gêlî. Silêman Began ra di birayî; Şerîf Beg û Wisif Beg yenê Hope, Îsmaîl Began ra zî tayê şonê dewa Bîbnokî (Bînokî). Tayê birrê Mirdêsîyan zî ver bi berrî, Riha û Semsûr şiyê.
Wexto ke tesîrê hukmatê Gêle kemî bî û şikiya, eşîreta koçer ê metînî û omerî yê dorûnorê Hope zî eno firset ra îstîfade kenê û wazenê ewcayan xo rê bikê wareyê dewamî. Dewê sey Bilikan, Şilbetan û Omeran bi eno hawa virazîyayê.
Keyeyê berqefê dewa Hope
Aîleyê ke binkîyê dewe nîyê û badî ameyê dewe, dimilî de înan ra vajîyeno berqef. Raştîya xo de Key Baran û Key Zoroyana teber, belkî dewijê bînî pêro berqef hesibîyenê. Kelîma “berqef” zî maya mi yanî Salêha Eskerî Fate ke key Barana ya, mi ra va û bi vatişdê aye gore “Dewijê ke binkîyê dewe nîyê û badî ameyê dewe de ca bîyê, înan ra vajîyeno berqefê dewe.” Goreyê enê tarîfî, qebîleyê ke çend babê înan dewe de bîyê êdî ez behsê înan nêkena, ayê ke enê demo peyên de ameyê ez wazena tena behsê înan bika.
Key Eldê Hewe, dewa Qelbînî ra ameyê û pîlê înan tira vatê Mehmedo Kor. Mehmed, Key Zoroyana Hewe reyde zewicîyeno.
Mihikê Şehînî, Tahîrê Şehînî û waya înan Eyşa Şehînî eslê xo de Herêdana ra yî, wextê Hesê Baran de ameyê dewe, demeyêko derg keyê yê de şiwaneyê, gawanê û destirmaney kerda û tira pey zî êdî dewe de zewicîyayî û ewta de mendî.
Tahîrî ra zûrret peyda nêbîyo, Mihikî ra Bek (Bekir), Adom, Elî, Hûrike, Asîya û Cemîla bîyê. Qebûlbîyayîşê qanûndê soyîsmî ra pey, soyîsmî înan bîyo “Ortaç”.
Key Mihoşî, dewa Pîrajmûn ra ameyê û lajê Hemê Emerekî yo. Verê yenê Daxan, Daxan ra şono Şilbetan û ewca ra zî şonê Şêxmedan û ewra ra pey zî yeno Hope de ca beno. Cenîya yê Koçere, Qelbîn ra keyna Mehmedê Mehmûdî ya. Mihoşî ra Salih, Îsmaîl, Hemîd, Helîma û Salîma benê. Qebûlbîyayîşê qanûndê soyîsmî ra pey, soyîsmîyê “Uçalır”î giroto.
Key Eskerî Temî (Yerlîkaya); enê serrê peyênî Şêxmedan ra ameyo Hope, Eskerî lajê Temî û tem zî lajê Hesenî (Hesî) yo. Eskerî ra Tem, Hesen, Husên, Nazîma, Nezîr, Sêvdîn û Gulsîma bîyê. Key Ehmedê Gawanî, enê serranê peyênan de ameyê dewe û Ehmed bi xo Ziban ra yo û cinîya yê xala Eyşe zî keyna Seydînê Topalî ya.
Çime: Vîr û Warê Ma (Ma Mirdasî Yî), Weşanên Dara, Diyarbekir, 2019
[1] Goreyê vatişdê Evdirehmanê Şêx Eskerî: Şêx Hesenê Axtepî (Nûranî), pîyê Şêx Evdirehmanê Axtepî û kalikê Şêx Eskerî yo. Key Şêx Hesenî pêgiroteyê terîqatê Mewlana Xalidê Nexşîbendî bî û postnişînîya tarîqatî zî Şêx Salihê Sîpkî ra girota. Pîyê Şêx Hesenî bi xo hetê Hekarî ra ameyê Axtepeyê Dîyarbekir. Şêx Eskerîyê lajê Şêx Evdirehmanî zî sereyê serra 1930 de ameyê Bîrsin.
Goreyê vatişdê Evdirehmanê Şêx Eskerî; Key Şêx Evdirehmanê Axtepî, amnanan pesê xo deşte ra ver bi koyanê sipîyan ra berdê, cêro ameynê Bîrsin û ewca ra zî ameynê dewa Hope ra vêrartê şînê ver bi zozanandê Sîwan û Qerebegan. (Roportaj, Dîyarbekir, 18.03.2018)
[2] Kêwa, kelîma Keywanî ra peyda bîya û cayê kelîma “muxtarî” de ameya vatiş û tira pey zî yê rê bîya name. Eslê xo de “Kêwa” leqama yê bî.
[3] Roportaj, Sêflayê Elî Meyre, Dîyarbekir, 12.02.2018
[4] Roportaj, Veysullah Yıldırım (66 serre), Diyarbekir, 08.08.2018
[5] Roportaj, Hemoyê Zoroy, Dîyarbekir, 10.03.2018
[6] Roportaj, Kudret Sekmen (70 serre), 11.03.2018
[7] Nusret Aydın, Diyarbekir ve Mırdasiler Tarihi (Piran-Gil, Çermog-Pale), r. 380, Avesta Yayınları, 2011