Berjîn Haki’nin Alizade romanını büyük bir zevke okudum. Alizade önemli bir karakter. Alizade’den önce sünnetçi babası da önemli bir karakter. Alizade, Muhtar, Binevş, Binevş’in babası çok farklı karakterde insanlar. Bu insanlar arasındaki ilişkilerin tahlili Kürd toplumunun bir yönü hakkında önemli bilgi verebiliyor.
Sünnetçi Alizade’nin, daha sonra doktor olarak daha sonrada doktoralı, varlıklı bir kişi olarak anılması Muhtar’ın bu yöndeki gayretleri ilgiyle izlenebiliyor. Bu ilişkiler sürecinde, Alizade’nin Kürd milli değerlerine, Kürdistan’a dönük duygularını, düşüncelerini de öğreniyoruz.
Yalancı ama hoş bir yalancılığı var. Okucuda her zaman iyi niyetli bir kişi olduğuna dair bir izlenim bırakıyor.
Alizade ile Binevş’in Almanya’daki hayatı, Binevş’in dil kursuna katılması, oğlu yanlış sünnet yapılan babanın Alizadeyle, Kirve’yle ilişkileri, Alizade’nin eşi Meryem’den ve iki çocuğundan ayrılması, çocukların babalarıyla ilişkileri, yaşlı Alizade’nin 16 yaşındaki Binevşle evlenmesi, Almanya’daki Kürdlerin yaşamları hakkında önemli ipuçları veriyor. Bu arada Meryem’in Kürd milli değerlerine bağlı, özgürlük mücadelesinin ilgiyle izleyen bir kadın olduğunu da öğreniyoruz.
Alizade, eski eşi Meryem’in kendisinden tazminat istemesine engel olmaya çalışıyor.
Binevş’in dil kursunda tanıştığı Alman Akselle ilişkileri, Paris’e kaçmaları, Yurt dışındaki Kürdlerin yaşantılarıyla ilgili dikkat çekici bir süreç.
Alizade’nin, çaresiz bir döneminde, parka Afrika Boynuzu’nda Mustafa’ya tanışması, İlişkilerin farklı bir yönünü belirliyor. Burada, Almanya’nın, ülkelerinden birçok nedenden dolayı ayrılmak zorunda olan çaresiz insanlar için, yaşama tutunma mekanı olduğunu görüyoruz.
Mustafa, binbir zulumden arta kalmış bir kişi. Ailesinin bütün fertlerinin bu zulümler, baskılar, işkenceler sürecinde kaybetmiş. Şans eseri Almanya’ya kadar ulaşabilmiş, kendisi gibi yine zulümlerden geriye kalan Fatıma’yla evlenmiş.
Ailenin üç erkek çocuğu var. Dördüncü çocukları kız. Mustafa’nın bu kızını sünnet ettirmeye çalışması, Almanya’da yasak olan bu operasyon için Alizade’den yardım istemesi dikkate değer bir gelişme. Binbir zulüm görmüş, yaşamış Mustafa’nın, Afrika Boynuzu’nda yaşanan bu geleneği, Almanya’ya kadar getirmesi, yaşama geçirmeye çalışması ilgiyle izlenen bir süreç. Eşi Fatıma’nın bu konuda kocası Mustafa’yla aynı düşünmediğini, sünnete karşı olduğunu da belirtmek gerekiyor. Ama, Mustafa’nın, kadınların erkeğin sözüne karşı çıkamayacağı şeklinde bir anlayışı var. Ona güveniyor. Romanda bu ilişkilerin nasıl geliştiği ilgiyle izleniyor.
Berjîn Haki’nin Alizade’si başlı başına bir tip. Ivan Garçarov’un (1812-1891) Oblomov’u gibi bir tip. Bu tipin işlenmesi, edebiyatta yeni bir tip yaratabilir. Alizade’nin, duyguları, düşünceleri, romanda dile getirilmiş çeşitle olgulara, olgusal ilişkilere dayanılarak tahlil edilmeli…