Her mintiqa war û welatê ma de ameyîşê Wesarî (Biharî), bi yew hawaya yeno pîrozkerdiş. Şarê ma ameyîşê Wesarî, sey qedyayîşê tenganeye, destbidekerdişê serra newa, kihobiyayîşê dar û beran, abîyayîşê pel û vilikan, agêrayîşê teyr û tebûran, xelisyayîşê pes û dewaran qebûl kenê. Ke Wesar ame; karm û kêzî, mar û mişkî zî yew bi yew qûl û halênandê xo ra vejîyenê teber, tabîat û heyatê ma neqişnenê. Eno sebeb ra zaf cayanê Kurdistanî de, şarê ma ameyîşê Wesarî, sey yew roşanî pîroz keno.

Tayê cayan de enê pîrozkerdişî ra vanê Kormişkanî û Mûşanî, tayê cayan de vanê Bestimbihar, tayê cayan de zî vanê Hewtemal û Newê Mardî. Pîrozkerdişê enê roşanan, goreyê hesabdê ma raştê hewteyê çiyerin ê aşma Mardî yeno û o zî teqabûl 21ê Mardî ra na kişte keno. Eno tarîx zî teqabûlê pîrozkerdişê roşanê Newroz keno. Têkilîya Newroz û enê roşanan çî ya, ma baş nêzana, labelê mimkun o ke zemanî mîyan de Newroz, cayê ciyayan de bi name û hawayê cîya cîya ameyo pîrozkerdiş.

Hetê Çêrmûg, Çingûç, Siwêreke û Gerger de enê roşanî ra vajiyeno Kormişkanî û Mûşanî; hetê Pasûr (Qulp) de ti ra vajiyeno Besimbuhar, hetê Dêrsimî ra vajiyeno Hewtemal, hetê ma ra zî vajiyeno Rojê Zîyare û tayêna cayan de zî vajiyeno Newê Mardî. Şarê ma ameyîşê Wesarî, sey xelasbîyayîşê tenganeya zimistanî qebûl kenê û vanê; “Wesar ame zimistan şî.” yan zî “Vîst û pancê Adarî, velgêr û vaşêr pey ban î.”

Besîmbihar (Bestîmbihar): Goreyê vatedê şarê Pasûrî, vîst û poncê aşma Adarî de yeno pîrozkerdiş. Enê rojî ser ro zî yew vateyê înan esto ke vanê “Vîst û poncê Adarî, roj rojê Besimbuharî.” Ayo roj, şarê ewcayî pêro pîya yew ca de pêser benê, bi goreyê qewet û bîyayedê xo çîyê werî gênê; pêwer, qelî, riwenê keyî, patîla, şîranî û sewbî çî. Pêwa werê xo hedirnenê wenê, kêf û şayî kenê. Pîrozkerdişê enê rojî de çiyo balkêş eno yo ke eno roj de pî û mayî, bi destê qiçekan û ciwanan ra, heywananê sey estor, her, ga, manga û beranan ra, bi çek û meşk û sazandê xo ra bestê hevrîşimê kesk, sûr û zerdan girêdanê. Bawerîya înan gore di sebebê girêdayîşê enê bestanê rengênan estî; yewin, bi enê bestanê rengênan eynî wext fekê heywananê yabanî û hovan zî yeno girêdayîş, didine zî, girêdayîşê ayê bestanê rengênan mêrdiman rê şans û oxir ano. Enê bestê rengênê ke ameyê girêdayîş wextêko derg û dila ewca ra pa manenê.

Şarî mîyan de yew efsane û çîroka Besimbuhar û aşma Adarî (Awdarî) zî esta ke vanê: Wextî de serre derg bîya û aşma Adarî de zaf vêşî vewre varaya. Yew mêrdim zî pesê yê bîyo û alefê pesî qediyawo. Wayîrê pesî keyna xo raykeno keyê axayê dewe ke bi qarde alef biderdo. Wexto ke keyneke şono alef wazena, axa agêreno ti ra vano “Eger ti yew lewe bida mi ez alef dana to, ti lewe nêda ez alef nêdana to.” Keyneke vateyê axyî red kena û agêrena tira vana: “Hay li min hayê, ramisnayîşê keynan bîyo bi porijinêka kayî, vanê qey zimistan ameyo û tira pey wesar nîno.” Keyneke bi eno hawa ciwabê axayî dana û destveng agêrena keye. Eno vateyê axayê dewe hemin aciz keno, ay şewe hewn nêdekiweno çimandê keyneke. Şewe wexto ke xelmaşê hewnî ya, yew hewn vînen ke yewî tira vano: “Ri mede ay mêrdekî û ti zî xo aciz meke, ko siba pesê to şiro çere.” Şewra wayîrê pesî wardenê û bi teber ewniyenê ke aya vewre pêro helyaya, ti ra çîyekî nêmendo, pes bi rehetiya şino çere.

Kormişkanî (Mûşanî): Ena vate, di kelîmana peyda bîya; “kor+mişk (mûşk)” yanî mişko kor. Wexto ke wesar yeno û ard nerm beno, mişkê korî yan zî mûşî binê ardî ra ehenda di-hîrê kîloyî here fînenê teber û bi xo zî êdî qûlikanê binê erdî ra vejiyenê teber. Eno têvgerê înan sey nîşanê peynîya zimistanî yeno qebûlkerdiş, abo gore qediyayîşê zimistanî û ameyîşê wesarî zî sey rojêko newe û sey yew roşanî yeno pîrozkerdiş.

Kormişkanî de, şarê ewcayan pêro dewe ra teber yew ca de yenê pêser, her kes bi goreyê qewet û bîyayeyê xo wer û pêwer anê ewca, pêro pêwa werê xo virazenê û wenê. Bastêxo hakan de qilênaye, werê tewr bi qîmet ê roşanê Kormişkanî yo. Wer werdişî ra pey zî kêf û şayî kenê. Baweriya şarê ewcayan gore, şewa Kormişkanî de her keye goreyê nifûsê keyî verê kûçlanê xo de ciya ciya wele kenê ro û yew ssîya (kerreya) pehna hûrdeke nanê ser, şewra ke hewna wariştî mîyanê wela kamî de yew kûrmik (lolik) bibo se ke ayê mêrdimî bi şans yenê qebûlkerdiş û winî bawer kenê ke ayo kûrm (lolik) înan rê şans û oxir ano.