PEYMÂN (PDF)
Özet: Gerek Türk tarihi gerekse de Kürt tarihi araştırmalarında ismi birçok yerde geçmesine rağmen hakkında çok az bilgiye sahip olduğumuz Peymân gazetesi ne yazık ki birçok katalogda görünmesine rağmen bulunamamaktadır. Bu çalışmada 1909 yılında Diyarbekir’in ilk hususi gazetesi olarak çıkan Peymân’ın, daha iyi kavranabilmesi için ilk adım olarak bir fihrist denemesi yapmaya çalışacağız. Gazetedeki yazıların sosyopolitik disiplinler açısından değerlendirilmesini ise daha farklı bir çalışmada yapmaya çalışacağız. Anahtar sözcükler: Peymân, Diyarbekir Basını, Ziya Gökalp, Kürt Basını, Mirikâtibizâde.
Giriş:
Osmanlı İmparatorluğu’nda 1860’lı yılların sonlarında Anadolu’nun büyük kentlerinde matbaa kurulmasına dair ferman çıkartılmasının ardından, ilk matbaalardan biri Osmanlı Devleti’nın önemli merkezlerinden olan Diyarbekir Vilayeti’nde h. 1286 (m.1869-70) yılında kurulmuştur.1 Bu matbaada 3 Ağustos 1869 tarihinde Diyarbekir Vilayeti’nin ilk gazetesi olarak, Diyarbekir Gazetesi yayın hayatına başlamıştır.2 Bir vilayet, dolayısıyla da devlet gazetesi olan Diyarbekir, II. Meşrutiyet’in ilan edildiği 1909 yılına kadar rakipsiz tek gazete olarak Diyarbekir’de varlığını sürdürmüştür. Gazetenin mürettipleri ve diğer çalışanları Diyarbekir Salnâmesi’nde şöyle belirtilmektedir: Nâzır-ı Matbaa Mektûbî-i Vilayet Hurûf Matbaası, Gazete İdare-i Tahrîriyesi Mektûbî-i Vilayet İdaresinde Türkçe Mürettibler: Sermürettib Halil Efendi, Refîki Mansûr Efendi, diğeri Agop Efendi, Müvezzi’ Muhammed Efendi. Ermenice Mürettibler: Sermürettib Artin efendi, Refiki Sıhak Efendi, diğeri Tomas Efendi. Matbaa muhasibi Ahmed Efendi. Destgâh memurları: Mûmâ-ileyh Artin Efendi, Merdaneci Serkis Efendi.3 Diyarbekir’in ilk hususi gazetesi olan Peymân’a 1 Haziran 1909’da ruhsat verilmiş4 ve gazetenin ilk sayısı yaklaşık dört hafta sonra 29 Haziran 1909’da yayımlanmıştır.5 Gazetenin ilk sayısında şu bilgiler bulunmaktadır: “Peymân, Her Pazar ertesi günleri neşr olunur müstakil al efkar Osmanlı gazetesidir. No:1, 15 Haziran sene 1325 Pazar ertesi/10 Cemâziyelâhir sene 1327 Birinci sene, sahib-i imtiyaz ve müdür-i me’sul: Mirikâtibizâde Şükrü, Muharriri: A. Baki, Kitabçılar kapısında kıra-izade Lütfi Efendi’nin mağazasıdır. Seneliği 25, posta icretiyle beraber 32 guruştur. Nüshası yirmi paradır. Mahal-i tab’ı: Diyarbekir vilayeti matba’asıdır” Peymân, II. Meşrutiyet’in getirmiş olduğu özgürlük ortamında şehirdeki ilk hususi gazete olmasından ötürü ilgi görmüş ve Peymân’ın yayımlanması yaklaşık bir yıl sonra Dicle isimli başka bir hususi gazetenin de çıkarılmasına vesile olmuştur. Aslında Dicle isimli bir gazetenin yayın hayatına başlayacağı bilinmekteydi, zira Dahiliye Nezareti tarafından Peymân’a 1 Haziran’da, Dicle’ye ise iki hafta sonra 14 Haziran’da ruhsat verilmiştir.6 Gerek Türk tarihi gerekse de Kürt tarihi araştırmalarında ismi birçok yerde geçmesine rağmen hakkında araştırmacı yazar Şevket Beysanoğlu’nun belirttikleri dışında çok az bilgiye sahip olduğumuz Peymân, ne yazık ki birçok katalogda görünmesine rağmen bulunamamaktadır. Bu çalışmada; uzun uğraşlardan sonra7 ilk 36 sayısına ulaşabildiğimiz gazetenin, daha iyi kavranabilmesi için ilk adım olarak fihrist denemesi sunmaya çalışacağız.
…