Pêşekî
Nûsîn û karkirdin le ser kitêbî: Rojnamey “Kurdistan” û Helumercî Derçûnî Yekem Rojnamey Kurdî be rêkewt nebû, belku le encamî hebûnî boşayîyekî gewre lem core berhemane le rojnamegerîyî kurdî، ezmûnî karkirdinim bo mawey 10 sal le çapxane le Kurdistan û le Swed xwêndin bo mawey 10 sal le fakultêtî rojnamegerî le Zankoy Sankt – Pîtrebûrg، karikirdinim wek mamosta le beşî rageyandin le Peymangay Teknîkî Hewlêr û le beşî rageyandin le kolêjî adab le Zankoy Selahedîn bo mawey şazde sal، bûne yarmetî، hendê pirsyarim le ser mêjûy rojnamegerî kurdî be giştî û yekem rojnamey kurdî “Kurdistan” la drust bibî.
Ev ezmûne zor û ev şêwe jiyanem legel merekeb û qelem û kaxez û kitêb، çend pirsyarêkî zor asanî la dirustkirdim: Boçî rojnamey “Kurdistan” zûtir derneçû? Boçî rojnamey “Kurdistan” le Qahîre û le Evrupa derçû? Boçî rojnamey “Kurdistan” le Diyarbekir yan le Hewlêr yan şarêkî dîkey Kurdistan derneçû?
Geran beduay ev pirsyaraney serewe، peywendî be karkirdinim le çapxane heye، çunke baş dezanim، derkirdinî rojname le welatî duwem û le jiyanî awareyî، karêkî zor girane، betaybetîş be zimanî kurdî le Evrupa û pêş nizîkey 122 sal، diyare bo çapkirdinî rojname، teniya kirîn yan hebûnî amêrêkî giçkey çap bes naka، belku debî: komelêk font û sayzî ciya hebin، bo ewey nûsînekanî pê binûsrêtewe yan taypbikrê، ke le qurquşm drust dekrê û her core fontêk، kêşî nizîkey 10 kîlo debî، înca pêwîstî be texteyekî xane xanekiraw heye، pîtekanî têdabnêyt، pêwîstî be qeffas heye pîtekanî têda rêzbikeyt، pêwîstî be qalib heye، klêşekanî le naw dabinêyt û diwatir bîxeyte naw amêrî çap، pêwîstî be meqes heye، kaxezî pêbibrî، pêwîstî be deyan kelupelî dîkey wirde heye، bo ewey karubarî çapî pêraperênî.
Peydakrdnî ev hemû amêr û kelupelaney çap، pêwîstîyan be holêkî gewreş heye le nawyan dabinêyt. Cige lewane، karkirdin le çapxane pêwîstî be şarezayî û bekarhênanî ev hemû amêraney serewe heye، boye derkirdnî rojname pêş 122 sal le Ewrupa، karêk buwe le giran، girantir û pirezyet.
Geran beduay heqîqet، kat û pare û pişûdrêjyêkî zorî dewîst، welamî zor ciddiyan dewîst û destkewtinyan asan nebû، herçende min lenaxewe boy desûtam û be tewauyş geyiştbûme ev birwayeî: Eger min bew kare helnestim، kes pêy helnastê، çunke kes wek min kat û selîqey geranî beduay ev pirsyaraney serewe leser rojnamey “Kurdistan” nîye، ew kat kitêbxaney kurdî le berhemêkî baş û pêwîst bêbeş debî.
Wek hengawî yekem debiwaye beduway welamî: boçî rojnamey “Kurdistan” zûtir derneçuwe bigerêm، bo ewey welamî ev pirsyarem destbkewî، debiwaye mêjûy kurd û Kurdistan her nebî 500-400salî rabirdû bixwênmewe، le rewşî siyasî û komelayetî kurd têbgem، çunke be birway min derkirdnî rojname peywendî rastewxoy be azadî û serbexoyî kurd û dewletî Kurdistanewe heye. Lêre pirsyarêkî taze peydabû: boçî kurd le 500 salî rabirdû azadî yan dewletî serbexoy nebuwe، paşa û melîkî xoy nebuwe? Bo ewey welamî ev pirsyaranem destbikewê، debiwaye komelêk kitêb leser şer û milmilanêy îmaretekanî kurd û welatanî zilhêzî nawçe û hokarî dabeşkirdinî Kurdistan bixwênmewe، leser jiyan û rewşî siyasî û komelayetî kurd û Kurdistan bixwênmewe. xoşbextane، kitêb û serçawey zor be zimanekanî: (kurdî û erebî û rusî û swedî û înglîzî) leser em babete hen.
Min êsta welamî pirsyarî: boçî kurd dewletî serbexoy nebuwe؟ destim kewtîye، belam debwaye têbigem: boçî kurd rojnamey zûtr dernekrd؟ boçî kurd yekem rojnamey xoy le henderan derkird؟ bo ewey welamî ev dû pirsyarey serewe werbigirm، debwaye le rewş yan bizavî ferhengî kurdî her nebî le sedey nozde têbgem، le rewşî syasî û keşûheway siyasî û ferhengî، azadî nûsîn û raderbirîn û karî çapxane le naw dewletî osmanî têbgem، ktêb û serçawe leser rojnamegerî dewletî osmanî û mêjûy çapxane le Rojhelatî Nawerast û bakurî Efrîqa bixwênmewe. Herweha debiwaye mêjûy rojnamegerî cîhan bixwênmewe، laperekanî mêjûy rojnamegerî turk، ereb، fars، ermen heldemewe، hendêk le rojnamekanim destbikewê، biyanbînim، biyanxwênimewe، helweste leser nûsîn û dîzayniyan bikem.
Xoşbextane nek teniya kitêb û serçawey zor bew zimananey min deyanzanim hen، belku be zimanî rusî komelêk namey diktora leser rojnamegerî Êran û Turkiya û welatanî erebî nûsrawin، be asanî destim kewtin. Geran bediway ev serçawaney serewe، herweha xwêndinewe û nûsîniyan katî zorî bird، êsta debî bizanim: boçî rojnamey “Kurdistan” le Qahîre derçû? Aya berastî rojnamey “Kurdistan” wek çon leser laperekan nûsraye le Ewrupaş derçuwe?
Bo baştir têgeyştin، baştir helsengandin û geranewe bo 122 sal ber le êsta، debiwaye serdanî bakurî Kurdistan û Turkiya û erşîvî osmanî bikem، bibînm، bon bikem، tam bikem، bizanim، xelk le Diyarbekr çon dejî? Xelk le Îstanbol çon dejî? Herweha debiwaye serdanî Qahîre û erşîv û kitêbxanekanî ewan betaybetîş kitêbxaney Zankoy Ezher، dar alktb almsrîة، mussة alahram bikem، le gereke konekanî Qahîre bigerêm، mozexane û ehramekan bibînim، bizanim xelk êsta çon dejîn، bo ewey berçawrûnyêkim leser rojnamey “Kurdistan” û jiyanî Mîqdad Medhet Bedirxan ber le 122 sal bo peydabî. Cige lewaney serewe، debiwaye serdanî kitêbxaney Melekî Swed le Stokholm bikem، ke rojname û govar û kitêbî zor konî têda parêzraye، bo ewey rojnamey “Kurdistan” legel hendê le rojname Ewrupîyekanî heman serdem le çap û metn û nexşesazî berawrd bikem.
Le naw ev pirsyaraney min bediwayan degeram، berdewam pirsyarî tazem la drust debû: aya rojnamey “Kurdistan” berastî le 22yî Nîsanî 1898 derçuwe? Geran û helsengandin û nûsîn bediway welamî razîkerî ev pirsyaraney serewe û tewawkirdinî em projeye، nizîkey dû salî xayand، ke hemûy le geştêkî zor xoşî dekird، çunke berdewam zanyarî niwêm dest dekewit، têrwanînî niwêm la drust debû، ke pêştir nemdezanî û le dergaşiyan nedirabû.
Kitêbî: Rojnamey “Kurdistan” û Helumercî Derçûnî Yekem Rojnamey Kurdî le pêşekî، panoramay nûsîn sê beş legel paşkokan û lîstî kitêb û serçawe pêkdê.
Le panoramay xoamadekirdin û geran bediway serçawe، xwêner le nizîkewe agadarî çonêtî karkirdinim leser ev kitêbe debît. Carî yekeme، le edebyatî kurdî، panoramay nûsînî kitêbêk bew core denûsrê، ezmûnêkî ciwan û başe، eger nûseranî kurd biyanewê le dahatû sûdî lêwerbigirin. min nzîk lew şêwe nûsîne le ktêbî rojnamenûsî suydî karîn boys (Karin Bojs) benawî: (Xêzane Ewrupîyekem: le diway 54000 sal) bînîye. Le salî 2015 çapkiraye û be Swedî bew core:
)Min europeiska familj: De senaste 54 000 åren) nûsraye. Karîn Boys، nawerokî kitêbekey becorêk nûsîye، xwêner legel xoy bo geştêkî xoş، bo naw holî muxteber û giftugoy germ legel zanakan û qûlayî mêjû deba. em şêwe nûsîne le bînînî fîlm deka، çunke wişe hukmî wêney heye. lem kitêbey Karîn، çend carêk nawî kurd hatîye. Kitêbêkî zor başe، zanyarîyî wirdî leser bapîre gewrekanman û geştî ewan le 54 hezar salî rabirdû le Efrîqa bo Rojhelatî Nawerast û Ewrupa têda. Lekatî xwêndinewey çend carêk bîrokey wergêranîm hate mêşk، belam bawer nakem، ev karem leber nebûnî kat bo encam bidrê.
Le beşî yekem benawî: “helumercî syasî، ferhengî، komelayetî Kurdistan، pêş derkirdinî yekem rojnamey kurdî. Beser heşt nawnîşan dabeşkiraye.
Lem beşe be nzîkey 29 hezar wişe، basim le rewşî siyasî kurd، rewşî ferhengî kurdî، kêşe û naxoşîyekanî nêwan îmaretekanî kurdî، eayîn û hezimkirdinî eayîn le Kurdistan، kurteyek le xebat û têkoşanî mîr û paşayanî Cezîre û Botan û xizmetî ewan le biwarî siyasî û ferheng be gelî kurd kirdîye. Lem beşe، welamî komelêk pirsyar dirayetewe، betaybetîş pirsyarî nebûnî dewletî kurdî yan danemezrandinî dewletî kurdî û şer û kêşe gewrekanî nêwan herdûk zilhêzî Osmanî û Sefewî û dananî xetî sinûr lenêwaniyan. Be xwêndinewey em beşe، xwêner be asanî têdega، boçî rojnamey “Kurdistan” pêştir derneçuwe، herweha boçî kurd xawen dewletî serbexoy xoy nebuwe. Welamekan rûnin û lêreş bo carî yekem، bas le karîgerîyî eayîn leser rûxanî diwa îmaretekanî kurdî، rolî eayîn le komelgay kurdewarî kiraye. Bas le eayîne ciyakanî Kurdistan kiraye û çon lelayen xelk pêşwazîyan lêkiraye û be çi corêk، le çi keşuhewayek tiwanîwyane ferzekanî eayînî xoyan becê bigeynn، çonîş welatanî Ewrupî le çarekî duwemî sedey nozde be aşkira bergirîyan le mesîhîyekanî Kurdistan dekird û le zulm û zorîyî mîr û paşakanî kurd deyanparastin. Her bo nimûne: lew katey Mîr Mihemedî Rewandiz le salî 1835 Mesîhîye Yequbîyekanî girt، hikumetî Ferensî Babulalî naçarkird، fermanêk bo azadkirdinyan derbika. diway derkirdinî ev fermane، niwênerî hikumetî ferensî Mîr Mihemedî naçarkird hemû dîlekan azad bika، heta hendê le dîle jinekan lelayen kurde Muslmanekanewe sikyan pirkirabû…
Diyare ev babete، pêştir lelayen mêjûnûsanî kurd، gerîde، zanayanî biyanî û rojhelatnasan le dergay diraye، belam carî yekeme، bew core û ev derencamane destkewtin، ke bomin çawerê nekrawbûn.
Beşî duwemî em kitêbe benawî: “Rewşî rojnamegerî cîhan û welatanî dewrûber pêş derkirdnî rojnamey Kurdistan” beser no nawnîşanî ciya dabeşkiraye û be nizîkey31 hezar wişe be kurtî bas le mêjûy rojnamegerî cîhan û welatanî dewrûber kiraye. Ev kurtenûsîne leser mêjûy rojnamegerî cîhan û pêşkewtnekanî amêrî çap û dîzayn، bo xwêner û twêjeranî kurd zor pêwîste، bo ewey baştir le rojnamey “Kurdistan” bigen، ev derfeteşyan bo birexsê، rojnamekanî ew serdem le nawerok û dîzayn legel yekem rojnamey kurdî berawird biken. Her lem beşe، xwêner têdega، boçî yekem rojnamey kurdî “Kurdistan” le derewey welat û le qahîre، diwatrîş le Siwîra û Berîtanya derçuwe. Lêre leser peywendîyekanî nêwan kurd û Mîsr le serdemî dûr û nizîk nûsraye، bas le rolî kurd le dirustkirdin û pêşxstnî dewletî nuêy Mîsrî leser destî Mihemed Paşa (1769-1849) kiraye، ke zor serçawe ev serkirde mezine be kurd le qelem deden. Şazade Mihemed Elî yek le newekanî Mihemed Elî Paşa û welî ehdî Melîk Faruq، melîkî Mîsir lewkat le çawpêkewtinêkî legel nûserî gewre Mehmud Ebas Al’qad، ke le rojnamey “almsur” le 25î novêmberî 1949 bilawkirayetewe، ev heqîqetey dirkandîye. Herweha bo heman mebest qise legel Şazade Ebas Helîm (yek le endamanî xêzanî Mihemed Elî Paşa) kiraye، ke ewyş reçelekî xoy bo kurd gêraytewe. Hemû ewane، bas le peywendiyêkî behêzî kurd û Mîsr le qonaxî ciya ciyaî kon û taze deken.
Bo ewey ciwantir le rojnamegerî dewletî osmanî û welatanî Rojhelatî Nawerast têbigeyn، debî bas le mêjûy hênanî amêrî çap bo ev nawçeye bikeyn، boye eger bekurtîş bêt، amaje be hênanî amêrî çap bo Rojhelatî Nawerast û bakurî Efrîqa kiraye، çunke amêrî çap، peywendîyî rastewxoy be derkirdinî rojname û govar û çapkirdnî kitêb، herweha reqabey tundî desthelat heye. Eger wirdtir bîrbkeynewe، nakrê le hemû welatanî dewrûber komelêk rojname derbiçin û kurd yan her gelêkî dîke yek rojnamey xoy bezmanî dayik nebî، boyeş keşuheway siyasî û ferhengî le naw dewletî osmanî û Îstanbol، karîgerî leser pêşweçûnî rojname bo hemû gelanî rojhelat hebuwe.
Nawe nawe، giftugo leser elfubêy kurdî dekirê، ewey êsta be zmanî kurdî nûsînî pê denûsrê، bo çi qonax û serdemêk degerêtewe? Boye her lem beşe، be dirêjî basim le serheldanî elfubê le Rojhelatî Nawerast û çonêtî geyiştin be dûrgey erebî kirdîye، be dirêjî û bo carî yekem le edebiyatî kurdî، basm le elfubêy kurdî le seretay heştakan û serdemî kompîwter û fontekanî kurdî û pêşweçûn û ciwankirdin û zorkirdinî fontî kompîwter kirdîye. Lem beşe، xwêner legel nawî ev kurdaney bo carî yekem le mêjûy kurd، elfubêy kurdîyan bo kompîwter dana aşna debî، herweha leser çonêtî dananî bernamey kompîwter bo zimanî kurdî، pêşkewtinî kompîwter û elfubêy kurdî، leserî nûsraye û le dergay diraye. Nûsîn leser font û bernamekanî kompîwter bo zimanî kurdî، bo xwêner be giştî û betaybetîş bo qutabîyanî beşekanî rageyandin، rojnamenûs û tiwêjeran، zorgirînge، bo ewey baştir le prosey derkirdinî rojnamey “Kurdistan” û rojnamekanî serdem bigen.
Her lem beşe، bas le astengekanî berdem derkirdinî rojnamey “Kurdistan” kiraye. Bas le zorbey nûsîn û tiwêjînewekanî pêştir، ke leser rojnamey “Kurdistan” nûsrawn kiraye، bas le nexşesazî rojname be giştî û dîzaynî rojnamey “Kurdistan” betaybetî kiraye. Be biruay min zor girînge le dergay em babete bidrê، çunke be zimanî kurdî zor kemî leser nûsraye، belam bê têgeyîştin le dîzaynî rojname، girane xwêner le derkirdinî rojname biga، tamuçêj le nexşesazî werbigrî، wek tablo û hunerêkî gewre seyrî bika، çunke hebûnî xwênerî zor û berzî tîraj، le hemû cîhan، zorbey kat، peywendî be dîzaynî baş û cwanî laperey rojnamewe heye.
Be xwêndinewey beşî duwem، xwêner baştir le nawerokî rojnamey “Kurdistan” dega، le giringî babetekanî naw rojnamey Kurdistan dega، herweha le peyam û xîtabî girîngîyî rojnamey “Kurdistan” degat û berçawrûnî bo peydadebît û têdega، rojnamey “Kurdistan” le çi astêkî rojnamekanî serdemî xoy buwe.
Raste le 50 salî rabrdû، nûsîn û tiwêjînewe zor leser rojnamey “Kurdistan” be zimanî kurdî nûsrawn، min lem beşe، basî zorbeyanim kirdîye û kurte helsengandnêkîşm boyan kirdîye، belam carî yekeme، mamosta û pisporêkî rageyandin، bew core kar leser rojnamey “Kurdistan” deka، le qulînçik û delaqey rageyandin، seyr dekat û helsengandin bo tewauy jimarekanî rojnamey “Kurdistan” dekat û legel rojnamekanî serdemî xoy û zûtir berawirdiyan deka. Hemû nûsîn û berhemekanî pêştir lelayen pisporanî: mêjû، ziman، edeb nûsrawin، raste hemû kar û berhemekan cêgay destxoşîn û zanyarîyî wird û zor başiyan têda، belam ev berhemey berdest، zor lewan ciyaye، çunke le vînklêkî dîke le rojnamey “Kurdistan” derwanî.
Debî eweş binûsrê، her lem beşe، bas le nûser û tiwêjeranî bakur kiraye، ke karî zoryan leser rojnamey “Kurdistan” û komele û rêkxirawî kurdî ev serdem û erşîvî osmanî kirdîye، kariyan leser jiyan û berhemî herdûk bira، Mîqdad Medhet Bedirxan (1858-1915) û Ebdulrehman Samî Bedirxan (1868-1936) kirdîye.
Debî lêre kitêb û tiwêjînewekanî Dr. Celîlê Celîlî leser Ebdulrehman Bedrxan û peywendîyî ev be rojname û govarekanî ermenî berz binrxêndirê، çunke ev yekem kes bû، ev layeney bo ême aşkira kird، ke Ebdulrehman Bedirxan bo çi rojname û govarêkî ermenî nûsîye. Dr. Celîlê Celîlî، karî zorî leser rojnamey “Kurdistan” û binemaley Bedirxan kirdîye، her ewyş dû jimarey winbuuy (10, 12)î rojnamey “Kurdistan”y le kotayî newedekanî sedey rabirdû le Nemsa dozîyewe.
Le beşî sêyemî em kitêbe benawî: “helsengandn bo 30 jimarey rojnamey Kurdistan” be nizîkey 50hezar wişe، helsengandinêkî zor wird bo hemû jmarekanî rojnamey “Kurdistan” kiraye. carî yekeme le naw hemû nûsîn û tiwêjînewekanî hen û min xwêndûminetewe، bew şêweye، bew têrîye، bas le metnî rojnamey “Kurdistan” dekirê، bas le nûsînî serdêr dekirê، bas le pêşkewtnî rojnamey “Kurdistan” dekirê، bas le exlaqiyatî rojnamenûsî dekirê، bas le xîtabî kurdî le rojnamey “Kurdistan” dekirê. Her lem nûsîne، amaje be xalbendî û îmlay nûsîn kiraye، her bo nimûne wişey (leser) le jimarekanî pêş bew core (lsr) nûsraye، belam le jmare 20ewe em wişeye be (lesr) denûsî.
Lem helsengandine، bayexî zor be name wek janrêkî rojnamenûsî û namekanî bo rojnamey “Kurdistan” nûsrawin diraye، cige lewe، her janrêkî taze le rojnamey “Kurdistan” bo carî yekem bekar hatbî، min lêre amajem pêy kirdîye. herweha carî yekeme bas le şêwey nûsînî name bo sultan Ebdulhemîdî II kiraye û le zorbey namekan، Bedirxan daway rêgapêdan le sultan deka، ke rojnamekey be azadî le Kurdistan belaw bikrêtewe. Her lem beşe، gotare nawerok nemir û zor têrekan، ziyatr helwesteyan leser kiraye û bo xwêneran ciwantr şîkiraynewe. Bo baştir têgeyiştin le nawerokî rojnamey “Kurdistan” hewlimdaye، kopley dirêj carêkî dîke wek xoy û be heley îmla û zimanewanî û xalbendî tayp bikemewe، bo ewey xwênerî em kitêbe eger jimarekanîşî la nebî، nebête kêşe bo têgeyiştin û berçawrûnî.
Tewawî jimarekanî rojnamey “Kurdistan” ta êsta sê car le naw yek berg çapkiraynewe. Carî yekem Dr. Kemal Fuad le salî 1972 le Bexda çapîkird. Hemîd Bedirxan çapî duwemî le salî 2005 le Qahîre kird û çapî sêyemîşî salêk diwatr le Ttehran kird. Min bo ev tiwêjîneweyem sûdim le çapî Tehranî Hemîd Bedirxan wergirt.
Herweha bo ev nûsînem sûdî başim le 10 jimarey yekem (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11) î berêz Ebdula Zengene wergirt، ke bo rênûsî tazey zarawey Badînî gorîbû. Bo jimarekanî diwatr، lewaneye hendê wişem le hendê şiwên bo nexwêndirabîtewe، boye min çonim bînîye، bew core taypim kirdîtewe، hîç ziyad û kemim nekirdîye û xalbendî û îmlam le rojnamey “Kurdistan” le hîç şiwênêkî em kitêbe çanekirdîye، çunke be baş û pêwîstim nezanî destkarî têkstî nawewe bikem.
Bo ewey baş le rojnamey “Kurdistan” bigeyt، bêguman debî bo ev serdem bigerêytewe û beçawî ev serdem nûsînekan helbsengênît، belam ewey lem kare dilxoşkere، berdewam nûsînî taze، pêşweçûnî taze berçaw dekewin. Rojnamey “Kurdistan” rojnameyekî yekcar başe، nawerokî zor dewlemende، zorbey ev pirsyaraney Mîqdad Medhet Bedirxan û Ebdulrehman Bedirxan 122 sal ber le êsta berzyankirdîtewe، henûkeyî xoyan ledest nedaye، boye zor le nûsînekan min be zindî û nemiryan leqelem dedem.
Her bo nimûne، Mîqdad Medhet Bedirxan le jmare duuy rojnamey “Kurdistan” denûsî: (gilî mîr û axa û paşanu az jiwe dipirsim kî jiwe hitî nihu ji witin xwere çe kirye). Em nûsîne، qiseyekî benawbangî serokî emrîka John F. Kennedy man dênîtewe bîr، ke le 20î kanûnî duuy 1961 gutî: (Mepirse welateket detiwanî çît bobika، belku to detwanî çi bo welateket bikeyt). Ev nûsîney Mîqdad Medhet Bedirxan: (min le êwe depirsm، ta êsta çîtan bo welateketan kirdîye) le rastîda، heman nawerokî witey con êf kenedîye، belam 63 sal diway Bedirxan gutraye.
Herweha Ebdulrehman Bedirxan le rojnamey “Kurdistan” babetêkî hemîşeyî û berdewamî leser “tebayî” heye. Zor dawa le kurd deka، yekbin û yekgirbin، bedaxewe ta êsta piştgiwê xiraye û hizb û serkirdekanî kurdî karî pênaken، belam henûkeyî xoy hêşta ledest nedaye. Le jimare 7 lapere sê denûsî: (uk bira hej hevdu bikin kes kesî nekujit kes malî kesî talan nekit agirî fitne we fesadî bitmrînin çiqa kirmanc hene wî ldnî waxrtî rahet wesirfiraz bibin qedir wa’tbara wanjî kilk zîde bît(
Cige lewane bas le: bertîl û şêwey damezrandin û dizî û xedrî gewrey meemurekanî dewletî osmanî deka، bas le tirsnokî Sultan Ebdulhemîdî dû û dabranî le xelk deka. Ev babetane، ta êsta her zindîn û henûkeyî xoyan ledest nedaye، eweş gewreyî û dûrbînîyî nûser pîşan deda.
Ebdulrehman Bedirxan le jimare 17 denûsî: (diz şif dizî yî dikin mamurîn ‘bdalhmîd ruj dizî yî dikin çunke azna xwe ji xnkar standne ji ksî natirsn.). (diz be şew dizî deka، belam meemuranî sultan، beroj dizî deken û le kesîş natirsn، çunke moletyan le sultan wergrtîye). Em dêre 120 sal ber le êsta nûsraye، her delêy bas le serkirde û berpirsanî emroy kurd le başûrî Kurdistan deka.
Le jimare 26 gutarêk benawî: (kirdare) be zimanî kurdî nûsraye û bas le peywendîyî kurd û ermen deka. (awn dizanin ku ez lawî wî mirovî me ku be şîrî xwe sadata we re kilk xîrt kir ez jî mqtezay ziman evro be qelema xwe wî xidmetî ayfa dikim. Ez her daîma ji mesela arminya m’rz sr zlş mayme. Weqa ez dizanim ku hinek arminî divên Kurdstanî ji xu re bikin wilaytik û ji milkî cida bikin.). Ebdulrehman Bedirxan bo xwêneranî dûbare dekatewe، ke ewan dezanin، ev kurî mirovêke lekatî xoy، bawkî be şûr bergirî le şeref û namûsî ewan dekird، bo ewey xelk asûde û xoş bijî، belam êsta ev be qelem xizmetî ewan deka. Carî yekeme، lem rojnameye “Kurdistan” bas le xebatî şûr û qelem wek yek dekirê، ke herdûkiyan tewawkerî yektirin û karîgerîyan leser pêşkewtinî komel gelek zore.
Zor bedaxewe، ta êsta le dergay zor layenî tenk û şarawey rojnamey “Kurdistan” nediraye، tiwêjînewey wird û pêwîstî leser nekraye، helsengandin bo nawerokî rojnamey “Kurdistan” nekiraye، hemûşî dekate ewey، êmey kurd hîç nemantiwanîye sûd le ezmûnî zor û dewlemendî yekem rojnamey kurdî “Kurdistan” werbigrîn، sûd le ezmûnî ciwanî mêjû werbgrîn، boyeş rojnamegerî kurdî le penca salî rabirdû، betaybetîş le duay raperînî 1991 qet le astî pêwîst nebuwe.
Le beşî çiwarem benawî: “paşkokan” komelêk wêne û belgey girîng، bo carî yekem belawkiraynewe، ke le erşîvî osmanî le Îstanbol wergîrawin، herweha nimûney komelêk rojname û govarî Ewrupî û cîhan lem beşe dandirawn، ke beşêkî zorî le (kitêbxaney Melekî Swed) le Stokholm wergîrawin.
Her lem beşe، komelêk rojnamey serdemî rojnamey “Kurdistan”m danaye، bo ewey xwêner bizanî، astî rojnamekanî ewserdem le Ewrupa çon buwe، herweha nimûney hendê rojnamey kontrî înglîzî û swedî û rusî û erebî û farsî û turkîm danaye. Eweş ziyatr bo têgeyiştin le dîzayn û dabeşkiranî babetekane.
Be pêwîstim zanî، hendê wêney amêrî laynotayp û çap dabinêm، bo ewey xwêner berçawrûnyêkî hebî، ke derkirdnî rojname lew kat û le Ewrupa bo rojnameyekî kurdî çend giran buwe.
Pêş kotayî em pêşekîyem، debî binûsm: Mîqdad Medhet Bedirxan paşa، bo yekem car le mêjûy kurd û Kurdistan، rêgayekî taze û zor pêşkewtuy bo gelêkî çewsawe û wlatêkî birîndar û dabeşkiraw helbjard. rêgayek، dûr le bekarhênanî tundutîjî، rêgayekî aştîyane، ke diwatr zor kesî dîkeş، bo azadkirdinî welat û geliyan rêgay nerm û aştîyan girteber û serkewtinyan bedest hêna.
Wişyarkrdinewey mîlletî kurd، çawkirdnewey gelî kurd، lew hemû zulm û kêşe û çewsanewey rojane dehatine pêşî، amancî here gewrey Mîqdad Bedrxan le derkirdinî yekem rojnamey xoy benawî “Kurdistan” bû. Bedirxan biruay bewe hebuwe، eger mîllet wişyar nekrêtewe، natwanî azad bijît، natiwanî bergrî lexoy bikat û naştiwanî bergey xoşî û naxoşîyekan bigrî. Babetî wişyarkirdnewey kurd، rabûnî kurd lexewî giran، babetêkî zor girîng buwe، Mîqdad Medhet destî pêkird û ta êstaş her berdewame. Ev xalaney serewe û zorî dîkeş، girîngîyî rojnamey “Kurdistan”man pîşan deda.
Bedirxan le zorbey jimarekan bas lew zulme gewreye deka، ke dewletî osmanî le kurdî deka، legel eweş tênaga، hendêk kurd sultan wek xelîfey îslam debînin û îtaetî deken، le katêk da qet nabî îtaetî xelkî zalim bikrê. le jmare 12 denûsî: (Tu cara Xwedê nabîje îtaa’tî j zindikara zalimra bikin. Çunke af ata’t mucib felaketa miletî dibe. ‘Dalta Xwdê wî halî qebul nake. Padîşahek wî demî dibe awlî alamir heker b’dalet be. hkr padşae zalim be dfî milet wî padşahî biher surt ji ser xwe bawêje.)
Nûsîn nabî teniya bo pirkrdnewey lapere binûsrê، belku debî pêşkewtin bibîndirê، gorankarî le nawerok bibîndirê، yarî be wişe û derbirîn bikrêt û zimanî nûsîn sir nebît، xalbendî dirust bê. hemû ewane le rojnamey “Kurdistan” be asanî diyarin، her eweşe ruhî dawete ber rojnameke û xwêneran berdewam çawerêyan kirdîye.
Be xwêndinewey wirdî tewawî jimarekan، xwêner têdega، Bedirxan rojnamey “Kurdistan”î bo xizmetî xelk derkirdîye، bas le kêşekanî ewan deka، le zorbey kat çareserîş nûsraye، boyeş dekirê rojnamey “Kurdistan” wek rojnameyekî: siyasî، komelayetî، perwerdeyî، rîformxwaz، ferhengî، neteweyî، mêjûyî seyrbikrê. rojnamey “Kurdistan”، rojnameyeke، heta kurd bimînê، debî şanazî pêwebika، çunke lapere kemekanî becorêk pirkrdotewe، her wişeyekî hukmî wêneyekî heye. xalêkî dîkey girîng، dû bira، dû mîrî gewre û xwêndewar û zimanzan û roşnbîr، ev rojnameyan derkirdîye، boye nûsîn û amojgarîyekanî ewan lelayen xwêneranewe، zor be germî pêşwazîyan lêdekira û qursayyêkî zoriyan bew rojnameye daye. Eweş le namekan be rûnî diyare، boye rojnamey “Kurdistan” le jimare yekewe، rolî nawendêkî ferhengî û çetrêkî ciwan û gewrey kurdî bînîye û roşnbîranî kurdî ledewrey xoy kokirdîtewe.
Bedirxan tenya rojnameyekî asayî dernekird، belku amancêkî zor gewrey le derkirdnî rojnamekey “Kurdistan” hebû، eweş cige le dananî nawî “Kurdistan” hemû nawerokîşî bo xizmetî kurd û Kurdistan bekar dêna. Ev be zimanî kurdî rojnamey kurdî derkird، ke dekate ewey، xelkî fêrî xwêndin û nûsîn be zimanî kurdî kird. Ev basî le xedir û naedaletî sultan û meemurekanî dewlet dekird، lêreş çawî xelkî kirdewe، ke bew jiyaney heyane razî nebin û xebat bo jiyanêkî xoştir û ciwantir û baştir biken. Le rêgay ev çiwar laperey، hewlî rabûnî gelêkî nûstûy deda، tirsî le dilî xelk derewandewe، bo şorş û têkoşan amadey dekirdin.
Ebdulrehman Bedirxan le jimare 9 le gutarêkî benawî (ulat – wtn) bas le bîrî nasîyonalîzmî kurd deka، bas le azadî û yekgirtûy kurd deka، bas lewe deka، ke xelk le Îstanbol û şiwênî dîke le Sultan Ebdulhemîdî II razî nîn. boye debî welatî xotan xoşbiwê، xizmetî biken، çunke welat beşêke le ceste û bê cesteş kes natiwanî bijî. (utn anku welatî mirû cismek weye kuyîn ji wî cismî mitesir dibin xelqîn wê derêne. De wîca hinkî mrûyin welatekî xuy qut bîn huqas ax û berî wî welatî xuy qut dibe. Hinkî babî min ji Kurdistanî rabî ew mamurên hikumet rêdike ser gund û bajarên Kurdistanê wek mara xuna xelkên Kurdistanê vedixon. Ne mezina haj kiçika ne kiçika haj mezina maye. Welatî kurda wek cismek birînda bîhal maye. Heger kurd wî birîna mamurên hikumtî luy cismî fikrîn derman nekin hêfa min têt ew cisim anku Kudistan ew ax we berî wî welatî awdar û berî wî himî hinde zaru mezin kirîn hinde merû xuy kirîn wî biin xak bibit.
Rojnamey “Kurdistan” tenya çiwar laperey (A4)î reş û sipî nîye، yek car bîxwênîtewe û bo naw tenekey zbl frey bideyt، belku debî nawerokî be eawî zêr binûsrêtewe، le hemû qutabxanekanî Kurdistan daneyek helbiwasrêt، le hemû holekanî zanko، mozexanekan، nawende siyasî û ferhengîyekan daneyek hebêt û ders û pendî lêwerbigîrêt û pîşanî newekanî dahatûy biden، ke dû mîrî kurd، mêjuwêkî talî mîlletî xoyan، le qonaxêkî hestiyar tomar kirdîye û çonîş le rêgay nûsîn bergirîyan le mîlletî xoyan kirdîye.
Rojnamey “Kurdistan” zor beciwanî keşuheway siyasî û komelayetî û ferhengîî serdemî xoy le ciwan ciwantir bas deka، pîşandeda، nek her ewe، le zorbey jimarekan bas le edalet deka، bas le kirdnewey qutabxane bo mindalanî hejar bo kur û keç deka. rojnamey “Kurdistan” le hemû jimarekanî êş û azarî gelêkî bo tomar kirdûyn، ke birînêkî qûlî le ceste heye û 122 sal diwatir hêşta sarêj nekraye.
Bomin، şanaziyêkî gewreye، bew erke pêwîst û mêjûyîye helsam û ev berde gewreyem leser şanî xom lada û destim bew kare mezine kird، ke le edebyatî kurdî bo maweyekî zor hawtay nabî.
Pêş ewey kotayî bem pêşekîye bihênm debî:
Zor supasî biray berêzim kak Hîwa Şêx Cengî bikem، hemû xercîyî hatûço û kirînî serçawe û kelupelî pêwîstî bo nûsînî em kitêbe le estoy xoy girt. Eger piştîwanîyî ruhî û maddîyî kak Hîwa neba، ev projeye lay min hergîz bew nizîkane ledergay nededra، bew xêrayîye karî leser nedekira.
Herweha debî zor supasî Lîzay xêzanm bikem، berdewam piştgîrî le nûsînekanim deka، be nûsînî em kitêbeş zor dilxoş bû، çunke pêş nizîkey 25 sal، lew katey namey diktoram denûsî، ev legel yekem rojnamey kurdî “Kurdistan” aşnabû، diwatrîş xoy le (1998-1999) buwe xawen îmtiyazî rojnamey “Kurdistanî niwê” bezmanî rusî، ke min û Şoriş Xalîd beyekewe legel Yulyaî xêzanî le Sankt – Pîtrbûrg derman dekird.
Her lêre debî zor supasî komelêk biraderî berêz bikem، ke le nûsîn leser fontî kurdî û dirustkirdnî programî kompîwter bo zimanî kurdî yarmetyêkî zoryan dam lewane: Herdewan kake Şêx، Mehmud Xoşnaw، Hîwa Kardoyî، Wişyar Abid, Ehmed Qadir Seîd. Herweha debî supasî zor bo Kak Seîd Veroj binêrim، ke kitêb û serçawey gelek zorî leser heman qonax pêdam. herweha supasî biray berêzm Kak Şêrzad Feqê Îsmaîl dekem، ke helebijêrî em kitêbey bokirdim.
Lêre debî، zor supasî biray berêzm Sadat Eroglu (Sedat Eroğlu) bikem، le Diyarbekrewe legelim bo Îstanbol hat û bo mawey çend rojêk legelim mayewe û le erşîvî osmanî ev belgenaman derhêna، ke bo nûsînî em kitêbe pêwîstman pêy bû. Naşikrê supasî biray berêzm Dr. Saman Celal nekem، be amojgarîyekanî، em kitêbey minî ciwantr û dewlemendtir kird.
Stokholm, 3yî Abî 2020