VATEYO VERÊN
Ziwanê kurdî û dîyalektê ey, koma ziwananê hînd-awrupa mîyan de yew şaxê ziwanê arî yî. Armanca ena xebate, sey endamêk koma ziwananê hînd-awrupa û arî, cigêrayîşê tayê xûsusiyetê xas ê ziwanê kurdî û dîyalektandê ey; bîlhesa zî goreyê weqiayê ziwanî, hetê dîyalekte, fonetîk, alfabe û morfolojî ra veracêkerdena zazkî û kurmancî ya.
Ewro qismêko muhîm ê çapemenî û derdorê akademî ya Tirkiya de, vateyê “kurd” û “kurdî” tena mana “kurmancî” de yenê vatiş û nûstiş, bi zanayî ya wazenê vateyê “zaza” û “zazakî”, kurd û kurdî ra biaqitnê, zazayan sey yew komeyo etnîkî yo ciya dîyar bikê. Na xebate de zazakî û kurmancî sey di dîyalektê kurdî ameyê qebûlkeriş û vateyê “zazakî”, “kirmancî”, “kirdkî” û “dimilî” eynî mana de ameyê vatiş.
Xebatêka winasarêne, di hetana muhîm a: yewine; heta ewro veracêkerdişê gramerê zazakî û kurmancî ser o bêxêrca çend meqaleyan, xebatêka ser û vera nêameye kerdiş. A didine zî; ayê ke vanê “zazakî û kurmancî di ziwanê cîya yî” û “zazakî kurdî nîya, yew lehça farisî ya”. Ên do bivînê ke zazakî û kurmancî çiqas nizdîyê yewbin î û çiqas yewbin ra dûrî yî. Ayê ke winî vanê zî, zafê ênan yan ziwanê kurdî û dîyalektanê eye baş nêzanê yan zî goreyê tayê sebebandê îdeolojîk û sîyasî hereket kenê.
Ena xebate de: yew heta bi kilmî ya têkilî û tayê xûsusîyetê tarîxî yê koma ziwanandê hînd-awrupa û şaxê ênan ê arî ameyê muqayesekerdiş; heta bîna zî dîyalektê zazakî û kurmancî bi vate û rêzbiyayişê vateyan, fonetîk û morfolojî ya ameyê muqayesekerdiş. Tenganeye û zahmetîya enê bêj xebatan, kemîbîyen û velabîyayena materyalandê veracêkerdena dîyalektandê kurd û çinîbîyayîşê yew merkezê xebata ziwanzanîya kurdî ya.
Mi gelek materyalê na xebate rewna pêser kerdbî, labelê bi hawayêko sîstematîk destpêkerdena nûstene, serra 2010 de, wextê dersdayena “Qursê Perwerdekerdena Berendamê Wanebêjanê Kurdî” ya Unîversîteya Artuklî ya Mardînî de dest bide kerd û nizdî hîrê seran de temam bîye. Qismê zazakîya na xebate de, bi giranîye ser şêweyê mintiqa başûrê cografya qiseykerdoxanê zazakî/dimilî ameyo girwenayîş.
Kilma dere, milletê ke hetê nûstiş û edebiyatî ra ziwanê ênan sey ziwanê tewr dewlemendî qebûl benê, hema zî dîyalektê ciya yê ziwandê ênan estî û zaf cayan de zî ke bi nê dîyalektanê ciyayan qisey bikê yewbine tam fam nêkenê. Peynîya na xebate de dîyar bî ke, ferqê mabênê zazakî û kurmancî, yê gelek dîyalektandê ziwananê bînan ra kemî yo û vêşî nîyo. Hetê tarîxî û komelnasî ra zî, kok û rûçikê etnîkî yê qisekerdoxanê nê ziwan û dîyalektan şino pêsere û yew o.
Temambîyena na xebate de, seba ked û alîkerdena şêwirmendê nê Tezî Prof. Dr. Kadrî Yildirimî rê, seba serraştkerdişî û balkêşiya der heqê beşê zazakî (dimilî) de mamoste Malmisanij, Yard. Doç. Nurettîn Beltekîn û Îbrahîm Bîngolî rê, seba beşê kurmancî rê zî Prof. Dr. Ahmet Tarî û mamoste Xelîl Birînî rê zaf spas kena.
